République, Ισλάμ και Ελληνισμός – Τρεις Κόσμοι

Στην καρδιά της σύγχρονης πολιτικής διαμάχης μεταξύ ελευθερίας και ταυτότητας, αναδύονται τρεις αντιλήψεις: η γαλλική κοσμική «λαϊκότητα», δηλαδή «κοσμικό κράτος» (laïcité), η ισλαμική πολιτικοθρησκευτική ταυτότητα (θεοκρατία), και το ελληνορωμαϊκό φιλοσοφικό ιδεώδες (ορθός λόγος). Καθεμιά αντιπροσωπεύει μια μοναδική πρόσληψη του ανθρώπου, του Θεού, του Νόμου και της Πολιτείας.

La République Laïque: Η Κοσμική Άμυνα

Η Γαλλική Δημοκρατία, τέκνο του Διαφωτισμού και της Γαλλικής Επανάστασης, εδράζει την ύπαρξή της σε ένα ριζικό διαχωρισμό θρησκείας και πολιτείας.

Η περίφημη laïcité (νόμος του 1905) επιβάλλει ουδετερότητα στο κράτος και ιδιωτικότητα στη θρησκευτική πίστη.

Το κράτος δεν μάχεται το θείο· μάχεται την απόπειρα του θείου να νομοθετεί. Ο δημόσιος χώρος οφείλει να είναι ουδέτερος – απαλλαγμένος από σύμβολα, προσευχές, νηστείες, ενδυματολογικούς κανόνες. Εδώ, η ελευθερία πραγματώνεται ως αποδέσμευση από κάθε υπερβατική αυθεντία.

Ισλάμ: Το Θείο ως Νόμος και Πολιτεία

Η ισλαμική πολιτική ταυτότητα θεμελιώνεται στη μη διάκριση Θεού και Νόμου.

Ο Αλλάχ είναι ταυτόχρονα δημιουργός, νομοθέτης, δικαστής. Ο νόμος (sharia) δεν είναι προϊόν διαβούλευσης ή συμβιβασμού – είναι αποκάλυψη. Κάθε πτυχή του ιδιωτικού και δημόσιου βίου υπάγεται σε θεολογική νομιμότητα: από το φαγητό μέχρι την ενδυμασία και τον έγγαμο βίο.

Η Ούμμα (κοινότητα των πιστών) λειτουργεί ως πολιτική πραγματικότητα. Ο πολίτης είναι τέκνο του Θεού, μέλος μιας πνευματικής οικογένειας με καθήκον υποταγής. Δηλαδή δεν είναι πολίτης, είναι υπήκοος. Ο δημόσιος χώρος είναι φορέας πίστης: χώρος λατρείας, όχι διαλόγου.

Όταν η ισλαμική ταυτότητα έρχεται σε επαφή με τη Δύση, διεκδικεί -ειρηνικά ή όχι- τη θρησκειοποίηση του δημόσιου χώρου. Θεοκρατία δηλαδή.

Ο Ελληνισμός: Ο ορθός λόγος ως πολιτεία

Η ελληνική φιλοσοφική παράδοση δεν αντιμάχεται το θείο, αλλά το αναπλαισιώνει. Ο Θεός των φιλοσόφων είναι Νους, Αρχή των Αρχών – όχι παρεμβατικός κυρίαρχος. Ο Πλάτων, ο Ψελλός, ο Πλήθων, ο Βησσαρίων – όλοι τους βλέπουν τον Νόμο ως έκφραση του ορθού λόγου και όχι επιβολή αποκάλυψης.

Η πολιτεία συγκροτείται με βάση την αληθινή παιδεία, την καλλιέργεια της Αρετής και του ορθού λόγου. Ο πολίτης δεν είναι απλώς νομικό υποκείμενο, αλλά μαθητής της Αλήθειας. Ο δημόσιος χώρος δεν είναι ουδέτερος ούτε θεοκρατικός, αλλά φιλοσοφικός: χώρος ελεύθερης έρευνας και εσωτερικής μεταμόρφωσης.

Η ταυτότητα του Έλληνα δεν έγκειται στο αίμα, ούτε στην πίστη – αλλά στη συμμετοχή στον λόγο. Έτσι, η κοσμικότητα του Ελληνισμού είναι παιδευτική, όχι κατασταλτική ούτε δογματική.

Συμπέρασμα: Τρεις Κόσμοι, Τρεις Κρίσεις

Η République αποστειρώνει για να προστατευθεί.

Το Ισλάμ θεοκρατεί για να επιβληθεί.

Ο Ελληνισμός παιδαγωγεί για να εξανθρωπίσει.

Στον πολιτικό λαβύρινθο του 21ου αιώνα, όπου τα θρησκευτικά πάθη συναντούν τη δημοκρατική κρίση, η αρχαιοελληνική στάση -κριτική, ελεύθερη, φιλοσοφική- δεν είναι ουτοπική. Είναι, ίσως, η τελευταία ρεαλιστική πρόταση για μια πολιτεία ανθρώπων και όχι φανατικών.

Ιδιαίτερα, αν η Γαλλία θέλει να νικήσει τον θρησκευτικό αυτονομισμό, πρέπει να πάψει να βλέπει την κοσμικότητα ως φίμωση και να την επανεφεύρει ως παιδεία του πολίτη. Και αυτό είναι, τελικά, ελληνική πρόταση.