Η Ορθοδοξία στη γεωπολιτική σκακιέρα Ουκρανίας-ΗΠΑ και «Αγίας» Ρωσίας

Ανία, πόθοι, όνειρα, συναλλαγές, εξαπατήσεις

Κι αν σκέφτομαι είναι γιατί η συνήθεια είναι πιο προσιτή από την τύψη.

Μανόλης Αναγνωστάκης «Η αγάπη είναι ο φόβος»

Αν και ο υπογράφων τα σχόλια που τόσο γενναιόδωρα φιλοξενεί η ΚΑΘΕΔΡΑ, ουδέποτε είχε ως στόχο τον σχολιασμό της περιρρέουσας των εκκλησιαστικών ζητημάτων πολιτικής πραγματικότητας, εντούτοις υπέκυψε –με τις πλέον αγνές προθέσεις όπως θα διαπιστώσει κατωτέρω ο υπομονετικός αναγνώστης– στον πειρασμό να παραφράσει ελαφρώς την πρώτη πρόταση ενός κλασσικού πολιτικού κειμένου, του «Κομμουνιστικού Μανιφέστου» του Καρόλου Μαρξ: Ein Gespenst geht um in Europa – das Gespenst des… Trampismus.

Προλαμβάνοντας την οργή των φίλων του μεγάλου αυτού φιλοσόφου, ο γράφων σπεύδει να ομολογήσει με συντριβή ψυχής ότι, δυστυχώς, δεν κατόρθωσε να ανακαλύψει κάποια άλλη φράση, η οποία θα εξέφραζε με τόση σαφήνεια τις παρενέργειες που προκαλεί το συγκεκριμένο «φάντασμα», το οποίο όχι μόνο τρομάζει την πλειονότητα της ευρωπαϊκής πολιτικής ελίτ, αλλά από ότι φαίνεται σίγουρα θα επηρεάσει και το μέλλον του ουκρανικού εκκλησιαστικού προβλήματος, εφόσον σύμφωνα με τον Μέγα Φώτιο «τὰ ἐκκλησιαστικὰ εἴωθε συμμεταβάλλεσθαι τοῖς πολιτικοῖς».

Αφήνοντας στην άκρη τις δικαιολογημένες ανησυχίες που προκάλεσαν στην, ελέω Μπάιντεν, εφησυχασμένη ευρωπαϊκή πολιτική «νομενκλατούρα» οι δηλώσεις του νεοεκλεγέντος Αμερικανού προέδρου σχετικά με την επιθυμία του να «τελειώσει» το συντομότερο δυνατόν τον πόλεμο στην Ουκρανία, ο συντάκτης του παρόντος σχολίου υποθέτει ότι, η διακοπή αυτής της συγκρούσεως θα συνοδευθεί, μεταξύ άλλων, και από την υπογραφή κάποιας συμφωνίας, στην οποία βεβαίως η Μόσχα θα συμπεριλάβει και την λεγόμενη «Ουκρανική Ορθόδοξο Εκκλησία – Πατριαρχείο Μόσχας».

Το ενδιαφέρον αυτής της υποθέσεως συνίσταται στο ότι, ενώ, από τη μια πλευρά, η εκκλησιαστική δομή του Πατριαρχείου Μόσχας στην Ουκρανία προσπαθεί με κάθε τρόπο να πείσει τόσο «εαυτήν», αλλά έτι περισσότερο και «αλλήλους», ότι πλέον τίποτα δεν την συνδέει με την Εκκλησία του «εισβολέα», από την άλλη, η ίδια η Μόσχα και συγκεκριμένα το Ρωσικό ΥΠΕΞ δεν έχει σταματήσει δια στόματος Λαβρώφ να υπερασπίζεται επίμονα την τάχαμου διωκόμενη «Ορθόδοξη Εκκλησία Ουκρανίας».

Μια, έστω και πρόχειρη, ανάγνωση αυτών των δηλώσεων, τις οποίες ο επιμελής αναγνώστης της ΤΡΙΜΠΟΥΝΑΣ μπορεί να αλιεύσει στο διαδίκτυο (Βλ. εδώ στην ιστοσελίδα ΡΟΜΦΑΙΑ), αποδεικνύει «του λόγου το αληθές», ότι δηλαδή το Κρεμλίνο ουδέποτε θεώρησε σοβαρές τις περί ανεξαρτησίας δηλώσεις του Ονούφριου και συνέχιζε να εξαπολύει κατηγορίες «ένθεν κακείθεν» εναντίον όλων εκείνων που κατά τη γνώμη του Ρώσου ΥΠΕΞ ευθύνονται για τις διώξεις που υφίσταται η εκκλησιαστική οργάνωση του εκκλησιαστικού βραχίονα του «ρωσικού κόσμου» στην Ουκρανία.

Έτσι, στις 29 Ιανουαρίου στην ιστοσελίδα του Ρωσικού ΥΠΕΞ αναρτήθηκε μια πολυσέλιδη Έκθεση με τον βαρύγδουπο τίτλο «Σχετικά με τις παράνομες ενέργειες του καθεστώτος του Κιέβου εναντίον της Ουκρανικής Ορθοδόξου Εκκλησίας (sic), του κλήρου και των ενοριτών αυτής (Έκθεση του Υπουργείου Εξωτερικών της Ρωσικής Ομοσπονδίας)» (Βλ. εδώ στα ρωσικά) (Και εδώ στα αγγλικά).

Η Έκθεση του Ρωσικού ΥΠΕΞ, όπως και οι πολλαπλές αναφορές του Λαβρώφ στο ίδιο ζήτημα, αναμφισβήτητα καταλύει το αφήγημα περί αμιγώς ουκρανικής Εκκλησίας, που προωθεί ο δύσμοιρος Ονούφριος.

Έτσι ανεξαρτήτως από τον τρόπο ή το σκεπτικό, με τον οποίο η υπό τον Ονούφριο εκκλησιαστική δομή θα αποτελέσει ένα από τα θέματα μελλοντικών ειρηνευτικών συνομιλιών, είναι βέβαιο ότι θα συμπεριληφθεί στο γενικότερο πρόβλημα των δικαιωμάτων του ρωσόφωνου πληθυσμού της Ουκρανίας, ο οποίος διαμένει εκτός των περιοχών που κατέχει η Ρωσία.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον σε ότι αφορά όχι μόνο στην πολιτικοποίηση ενός αμιγώς εκκλησιαστικού ζητήματος, αλλά και στις προθέσεις της Ρωσίας παρουσιάζει η «Ενότητα 7» της εν λόγω Εκθέσεως, αποσπάσματα της οποίας ο γράφων παρουσιάζει στην κρίση του υπομονετικού αναγνώστη της ΚΑΘΕΔΡΑΣ.

«Ενότητα 7: Η επιρροή των ΗΠΑ στην εξέλιξη της εκκλησιαστικής κρίσης στην Ουκρανία

»Δεν υπάρχει αμφιβολία για την ενεργό συνενοχή και τον ηγετικό ρόλο της Ουάσιγκτον στην υποδαύλιση της εκκλησιαστικής κρίσεως στην Ουκρανία.

»Πρόκειται για μια βολική ευκαιρία για τις Ηνωμένες Πολιτείες να προωθήσουν τα δικά τους συμφέροντα, τα οποία στην προκειμένη περίπτωση συνίστανται στην αποδυνάμωση της επιρροής της Ρωσίας στην περιοχή.

»Οι Ηνωμένες Πολιτείες, όπως και το Πατριαρχείο Κωνσταντινούπολης, φέρουν το μεγαλύτερο μέρος της ευθύνης για το ορθόδοξο σχίσμα στην Ουκρανία.

»Άλλες μη φιλικές χώρες κράτησαν μια ουδέτερη στάση και συμφώνησαν σιωπηρά με την αυθαιρεσία που αντιμετωπίζει η Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία.

»Με τη σιωπηρή παρασκηνιακή υποστήριξη και την πίεση των Ηνωμένων Πολιτειών, το Φανάρι βοήθησε με κάθε τρόπο στη δημιουργία της σχισματικής Ορθόδοξης Εκκλησίας Ουκρανίας τον Δεκέμβριο του 2018.

»Επισήμως η δομή αυτή δημιουργήθηκε με πρωτοβουλία του πρώην προέδρου της Ουκρανίας Ποροσένκο και του Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Βαρθολομαίου.

»Η νέα εκκλησία έλαβε τον Τόμο Αυτοκεφαλίας από τον Βαρθολομαίο.

»Ταυτόχρονα όμως, ο διωγμός της κανονικής Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας εντάθηκε.

»Μετά από τη σχετική “επεξεργασία” Αμερικανών εκπροσώπων, η Ορθόδοξος Εκκλησία Ουκρανίας αναγνωρίστηκε από τους ιεράρχες των Εκκλησιών Αλεξανδρείας και Ελλάδος, ενώ το 2020 αναγνωρίσθηκε και από τον προκαθήμενο της Εκκλησίας της Κύπρου.

»Η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία απάντησε στην αναγνώριση των σχισματικών διακόπτοντας τις σχέσεις της με την Κωνσταντινούπολη και όσους προκαθημένους και επισκόπους άλλων τοπικών εκκλησιών αποδέχθηκαν το ουκρανικό σχίσμα.

»Τη σημασία μιας τέτοιας εκκλησιαστικής δομής τόνισε λίγο πριν από τη δημιουργία της ο Τζ. Μπάιντεν, με την ιδιότητά του ως ένας από τους ηγέτες του Δημοκρατικού Κόμματος, συναντήθηκε με τον Φιλάρετο, επικεφαλής του Πατριαρχείου Κιέβου της Ουκρανικής Ορθοδόξου Εκκλησίας (μία από τις δύο μη κανονικές εκκλησίες που αργότερα ενσωματώθηκαν στην νεοϊδρυθείσα Ορθόδοξο Εκκλησία Ουκρανίας) και τον μελλοντικό προκαθήμενο της ΟΕΟ Επιφάνιο.

»Αμερικανοί αξιωματούχοι αναφέρθηκαν επανειλημμένα στην υποστήριξή τους αυτού του σχεδίου, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνονταν ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ M. Πομπέο και ο ειδικός πρεσβευτής S. Brownback.

»Τα πρώτα επίσημα συγχαρητήρια με την ευκαιρία της ιδρύσεώς της η Ορθόδοξος Εκκλησία Ουκρανίας έλαβε, μεταξύ άλλων, και από Αμερικανούς διπλωμάτες, οι οποίοι παράλληλα συνεργάστηκαν με τις κατά τόπους Εκκλησίες των ορθοδόξων χωρών (Ελλάδα, Κύπρος), στις οποίες τόνισαν τη σημασία της αναγνωρίσεως της νέας δομής.

(…)

»Η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία θεώρησε ότι οι υψηλόβαθμοι αξιωματούχοι των ΗΠΑ συναντώνται με τον επικεφαλής του σχίσματος αλλά αγνοούν άλλους θρησκευτικούς ηγέτες, αποδεικνύει ότι η λεγόμενη Ορθόδοξος Εκκλησία Ουκρανίας, καθώς και το σχίσμα της Ορθοδοξίας γενικότερα, αποτελούν ένα πολιτικό σχέδιο των Ηνωμένων Πολιτειών.

»Τον Οκτώβριο του 2024 αποκαλύφθηκε η ηχογράφηση μιας συνομιλίας μεταξύ του πρώην υπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ Μ. Πομπέο και ενός φαρσέρ που συστήθηκε ως Ποροσένκο, στη διάρκεια της οποίας συζήτησαν το ουκρανικό εκκλησιαστικό ζήτημα.

»Όταν ρωτήθηκε για την ίδρυση της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, ο Πομπέο είπε ότι “βρισκόταν στο επίκεντρο αυτού του γεγονότος” και δήλωσε ότι το Πατριαρχείο της Μόσχας πρέπει να εκδιωχθεί από την Ουκρανία.

»Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι οι υποστηριζόμενες από τις ΗΠΑ πλατφόρμες, όπως π.χ. η Φωνή της Αμερικής, δημοσίευαν συχνά υλικό με σκοπό την υποστήριξη της ΟΕΟ, γεγονός που επηρέασε τη διεθνή εντύπωση σχετικά με αυτή τη δομή, η οποία παρουσιαζόταν ως ένα “δημοκρατικό” και “προοδευτικό σχέδιο” που προωθεί τα συμφέροντα μιας ανεξάρτητης Ουκρανίας».

Ουσιαστικά η Έκθεση του Ρωσικού ΥΠΕΞ αποτελεί την «επιτομή» των προσπαθειών της ρωσικής πολιτικής να προσδώσουν στο εκκλησιαστικό πρόβλημα μια σαφέστατη πολιτική διάσταση, κεκαλυμμένη με τον μανδύα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων αφαιρώντας τον εκκλησιαστικό του χαρακτήρα, εφόσον η ανακήρυξη ενός αυτοκέφαλου θεμελιώνεται κυρίως στις συγκεκριμένες ποιμαντικές ανάγκες και όχι στις περιρρέουσες πολιτικές συγκυρίες.

Υπό αυτή την έννοια, στην περίπτωση μιας θετικής καταλήξεως των ειρηνευτικών διαβουλεύσεων θα προκύψει μια «εκκλησιαστική σπαζοκεφαλιά», εφόσον είναι βέβαιο ότι η Μόσχα θα απαιτήσει την ακύρωση όλων των νομικών περιορισμών ή διώξεων εναντίον της εκκλησιαστικής οργανώσεως του Πατριαρχείου Μόσχας στην Ουκρανία.

Όμως αυτή η «αποκατάσταση» των κατηργημένων δικαιωμάτων (σ.σ. ποιων άραγε;) πιθανώς να δημιουργήσει δυσάρεστες εκπλήξεις και για τις δυο ορθόδοξες εκκλησιαστικές οντότητες της Ουκρανίας.

Πρώτα από όλα για τον Ονούφριο: η παραδοχή ότι τελικά η εκκλησία του, αν κρίνουμε από τις φιλότιμες προσπάθειες του Ρωσικού ΥΠΕΞ, αποτελούσε πράγματι ένα τμήμα του «ρωσικού κόσμου» και ότι η, δήθεν, «ουκρανικότητα» που προωθούσε με κάθε ευκαιρία, ήταν απλά ένα «παραπέτασμα καπνού» για να διασωθεί ό,τι μπορούσε να σωθεί.

Σε αυτή την συνάφεια, ο υπογράφων το παρόν σχόλιο αναρωτιέται αν η ζέση, με την οποία το Κρεμλίνο υπερασπίζεται την ορθόδοξη εκκλησιαστική οργάνωση του Ονουφρίου, οφείλεται σε συγκεκριμένες γεωπολιτικές σκοπιμότητες ή αποτελεί αυτό που συνήθως λέγεται σε αυτές τις περιπτώσεις «να βγάλουμε την υποχρέωση», δηλαδή ένα «αντίδωρο» στον θρησκευτικό ηγέτη της «γ΄ Ρώμης» για τις προσφερόμενες υπηρεσίες του;

Η προσωπική –και ως συνήθως απολύτως υποκειμενική– άποψη του γράφοντος συνίσταται στο ότι, αν η Ρωσία δεν έδειχνε τόσο μεγάλο ενδιαφέρον για τον Ονούφριο, ίσως να είχαν αποφευχθεί όλες αυτές οι νομικές γελοιότητες από την πλευρά της Ουκρανίας σχετικά με την απαγόρευση της εκκλησιαστικής δομής της Εκκλησίας της Ρωσίας.

Όμως γνωρίζοντας την αγάπη του εκκλησιαστικού βραχίονα της «αγίας Ρωσίας» για τους αριθμούς, θα ήταν κάτι περισσότερο από αφελές να πιστέψουμε ότι το Πατριαρχείο Μόσχας θα εγκατέλειπε τόσο εύκολα τον τίτλο της αριθμητικά πρώτης Εκκλησίας, εγκαταλείποντας στο έλεος κάποιου Ονούφριου τις χιλιάδες ενορίες του στην Ουκρανία!

Από την άλλη πλευρά, σε περίπτωση ενός ειρηνευτικού «διακανονισμού» της ρώσο-ουκρανικής στρατιωτικής αντιπαραθέσεως, η κανονική Ορθόδοξος Εκκλησία Ουκρανίας θα αντιμετωπίσει ίσως μια δυσκολότερη από αυτή του Ονουφρίου κατάσταση, διότι, ας μην κρυβόμαστε, ουσιαστικά θα βρεθεί στην πλευρά των ηττημένων, εφόσον ο γράφων δεν πιστεύει ότι υπάρχει έστω και ένας σώφρων πολιτικός, πέραν των Βρυξελλών, που να θεωρεί ότι κάτι ή κάποιος θα επιβάλουν στη Ρωσία την επιστροφή στα σύνορα του 1991!

Το, ούτως ειπείν, «δόγμα» του Ιερού Φωτίου ότι, «τὰ ἐκκλησιαστικὰ εἴωθε συμμεταβάλλεσθαι τοῖς πολιτικοῖς» θα έπρεπε να αποτελέσει τον «οδηγό» της κανονικής Ορθοδόξου Εκκλησίας Ουκρανίας στη διαμόρφωση της εκκλησιαστικής της πολιτικής απέναντι στην υπό τον Ονούφριο ορθόδοξη δομή.

Όμως τέτοιες αποφάσεις χρειάζονται, πρώτα από όλα, εκκλησιαστική διορατικότητα και πολιτικό αισθητήριο.

Και αν αυτά δικαιολογημένα απουσίαζαν λόγω απειρίας τον πρώτο χρόνο της συρράξεως, τώρα, μετά από δυο χρόνια πολεμικών συγκρούσεων, θα έπρεπε να είχαν ήδη αποκτηθεί.

Εντούτοις ας μη λησμονούμε ότι, όπως τονίζει ο μακαριστός Μητροπολίτης Περγάμου Ιωάννης Ζηζιούλας, «η εσχατολογική εικόνα δεν συμμεταβάλλεται ακολουθώντας τις πολιτικές ή όποιες άλλες αλλαγές. Αν κάτι τέτοιο ισχύει, τότε η Εκκλησία έχει χάσει τον προσανατολισμό της, έχει πλήρως εκκοσμικευθεί». (Βλ. εδώ)

Τελικά η πλήρης πολιτικοποίηση του ουκρανικού εκκλησιαστικού προβλήματος, στην οποία έχουν παρασυρθεί και οι δυο πλευρές, είχε ως αποτέλεσμα την απόλυτη εκκοσμίκευση των δυο Εκκλησιών.

Η μεν πρώτη, η υπό τον Επιφάνιο κανονική Ορθόδοξος Εκκλησία Ουκρανίας, ενεπλάκη στο πολιτικό παιχνίδι υπό την πίεση των ακραίων εθνικιστικών και εθνοφυλετικών ιδεολογιών που προσδιορίζουν την εσωτερική πολιτική της ουκρανικής κυβερνήσεως.

Η δε δεύτερη, η εκκλησιαστική οργάνωση της «γ΄ Ρώμης» στην Ουκρανία, όπως αποδεικνύει η μέχρι σήμερα ιστορική της διαδρομή από την πτώση της πάλαι ποτέ κραταιάς ΕΣΣΔ, ουδέποτε αφέθηκε ελεύθερη να ακολουθήσει τον δικό της δρόμο, αλλά παρέμεινε δέσμια των γεωπολιτικών σχεδιασμών του «ρωσικού κόσμου», οι οποίοι την εμπόδισαν να πείσει την ουκρανική κοινωνία ότι αποτελεί έναν αυθεντικό εκκλησιαστικό θεσμό, οι ρίζες του οποίου ανατρέχουν στο Βάπτισμα του πρίγκηπα Βλαδιμήρου, αν προσεγγίσουμε την σημερινή συγκυρία στα πλαίσια του περί εσχατολογίας κειμένου του Μητροπολίτου Περγάμου.

Το μόνο βέβαιο σε όλη αυτή την διαμάχη είναι ότι τελικά ο μεγάλος ηττημένος θα είναι η ίδια η Ορθοδοξία…