Μεταφυσικές θεωρίες συνωμοσίας, ο «εξωτερικός εχθρός» και ο «Ρωσικός Κόσμος»

«And the west, encumbered by crippling alliances, and hardened with a morality too rigid to accommodate itself to the swing of events, must… eventually… fall».

Edward Albee, Who’s Afraid of Virginia Woolf?

Υπάρχει μια διαχρονική έμμονη ιδέα, πάνω στην οποία πολλές από τις χώρες που αυτάρεσκα αυτοπροσδιορίζονται ως «ορθόδοξες» έχουν θεμελιώσει συγκεκριμένες φοβικές εσωτερικές πολιτικές, θέλοντας να δημιουργήσουν στην κοινωνία την ψευδαίσθηση ότι, όχι μόνο η χώρα ευρίσκεται σε κατάσταση μόνιμης πολιορκίας από «μυριάδων λαού των κύκλω συνεπιτιθεμένων μοι», αλλά εκτός όλων των άλλων οι εχθροί απεργάζονται και την πνευματική της καταστροφή, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στη μεταφυσική της διάσταση, δηλαδή στην επικρατούσα θρησκεία.

Στο γεωπολιτικό οικοδόμημα της σύγχρονης μεταψυχροπολεμικής αντιπαραθέσεως «Ορθοδόξου Ανατολής» και «παρηκμασμένης Δύσεως» προστέθηκε, μεταξύ άλλων, και το αφήγημα μιας υποχθόνιας, παγκοσμιοποιημένης συνωμοσίας, σκοπός της οποίας είναι η υπονόμευση των, τρόπος του λέγειν, «διαχρονικών αξιών και αρχών», πάνω στις οποίες οικοδομήθηκε το ευρισκόμενο, σύμφωνα με τα εγχώρια ΜΜΕ, σε μόνιμη κατάσταση πολιορκίας «ορθόδοξο κράτος».

Αν και οι ταγοί των ευρωπαϊκών δυτικών κοινωνιών δεν αισθάνονται επιτακτική την ανάγκη διαμορφώσεως μιας προσαρμοσμένης στις αρχές της παγκοσμιοποιήσεως κρατικής ιδεολογίας, εφόσον έχουν αποδεχθεί το προτεινόμενο από τις Βρυξέλλες αόριστο ιδεολογικό μόρφωμα της «Ευρωπαϊκής Ενώσεως», εντούτοις κάποιοι εκ των ηγετών των αλήστου μνήμης υπαρκτού σοσιαλισμού χωρών, θορυβημένοι από τις ανεξέλεγκτες αλλαγές που συνέβησαν στις όμορες χώρες στα πλαίσια των κάθε είδους πολύχρωμων «επαναστάσεων» θεώρησαν, απολύτως δικαιολογημένα, ότι είναι καιρός να εφεύρουν μια νέα ιδεολογία αν δεν θέλουν να συμβεί αυτό που προσδιορίζει σε αυτές τις περιπτώσεις η λαϊκή σοφία: τρεχάτε ποδαράκια να μην σας κάνει κάτι τις ο κάτι τις μου…

Εντούτοις η αναφορά στο παρελθόν για την ανεύρεση της κατάλληλης «συνταγής» για την δημιουργία της νέας ιδεολογίας, απαιτούσε, από τη μια πλευρά, την αναβίωση παλαιών μυθευμάτων και, από την άλλη, την προσεκτική και επιλεκτική επιλογή των ιστορικών γεγονότων που θα συμπεριλαμβάνονταν σε αυτή τη νέα ιδεολογία, διότι δεν πρέπει να λησμονούμε ότι, στην ιστορική πορεία αυτών των κρατών είχε «παρεισφρήσει» η πλήρης πολιτική αναθεώρηση του ιστορικού τους παρελθόντος.

Βεβαίως η αναφορά σε προσωπικότητες που είχαν αγνοηθεί επειδή δεν μπορούσαν να προσαρμοστούν στο νέο σοβιετικό γίγνεσθαι έκρυβε παγίδες, εφόσον κάποιες από τις απόψεις τους ήταν αντίθετες σε καίρια σημεία και με την νέα, μετασοβιετική πολιτική.

Για παράδειγμα οι περιβόητοι «εξωτερικοί εχθροί», στους οποίους αναφέρονται με κάθε ευκαιρία τα ρωσικά ΜΜΕ.

Ο Ρώσος στοχαστής και διπλωμάτης Konstantin Leontiev στη διάρκεια της θητείας του στα Βαλκάνια έγραφε σχετικά με το βουλγαρικό σχίσμα του 1872:

«Δεν είναι επικίνδυνος ο ξένος εχθρός, τον οποίο πάντα κοιτάζουμε με προσοχή από πάνω μέχρι κάτω.

»Δεν είναι τρομακτικός ο ισχυρός και βίαιος αντίπαλος, που μας πετάει στο πρόσωπο το ματωμένο γάντι της παλαιάς κακίας.

»Δεν είναι ο Γερμανός, ο Γάλλος, ο Πολωνός, αυτός ο ετεροθαλής αδελφός και σχεδόν απροκάλυπτος αντίπαλός μας.

»Πιο τρομακτικός από όλους τους είναι ο στενός αδελφός, ο μικρότερος αδελφός και φαινομενικά ανυπεράσπιστος, που έχει μολυνθεί από κάτι που, αν δεν προσέξουμε, μπορεί να αποβεί θανατηφόρο και για εμάς. […] Μόνο στο βουλγαρικό ζήτημα, για πρώτη φορά από την αρχή της ιστορίας μας, δύο δυνάμεις που δημιούργησαν τη ρωσική κρατική υπόσταση συγκρούστηκαν στη ρωσική καρδιά: η φυλετική σλαβικότητά μας και ο βυζαντινισμός της εκκλησίας. Το είπα κι ένα βάρος έφυγε από πάνω μου!» (Vostok, Rossiya i Slavianstvo: Sbornik statey K. Leontieva. – Moskva: Tipo-lit I.N. Kushnereva I Ko, 1885–1886.)

Συνεπώς σύμφωνα με τον Leontiev η ρωσική ορθοδοξία δεν απειλείτο τόσο από τους δυτικούς, όσο από τους «μικρότερους Σλάβους αδελφούς», τους τόσο αγαπητούς σήμερα στο Πατριαρχείο Μόσχας, οι οποίοι είχαν ανακηρύξει εαυτούς «αυτοκέφαλους» με το τουρκικό φιρμάνι του 1870, υποκύπτοντας στις πιέσεις των Βουλγάρων εθνικιστών και παρακάμπτοντας το Οικουμενικό Πατριαρχείο.

Εντούτοις για να είμαστε δίκαιοι ο Leontiev έτρεφε μια βαθύτατη αντιπάθεια για όλους τους «μικρότερους σλάβους αδελφούς», για τους οποίους πίστευε ότι έθεταν τα εθνοφυλετικά τους συμφέροντα υπεράνω όχι μόνο των πολιτικών προσδοκιών της Ρωσίας αλλά και της ίδιας της Ορθοδοξίας.

Όμως ενώ ο πολιτικός βραχίονας της «γ΄ Ρώμης», ευλόγως αποδίδει τον χαρακτηρισμό του «εξωτερικού εχθρού» κυρίως στις σύμμαχες της Ουκρανίας χώρες, εκφράζοντας τις γεωπολιτικές του απόψεις σχετικά με το πως θα πρέπει να διαμορφωθεί το σύγχρονο παγκόσμιο πολιτικό τοπίο, ο θρησκευτικός βραχίονας της «αγίας Ρωσίας», προσκολλημένος από τα μέσα του περασμένου αιώνα (με εξαίρεση τη δεκαετία ’90-’00) στην εντός των τειχών του Κρεμλίνου πολιτική ηγεσία, επιθυμώντας να αποδείξει ότι συνεχίζει να είναι ωφέλιμος, όπως κάποτε αποδείκνυε στον «πατερούλη», συμμετέχει και αυτός με ενθουσιασμό στον προσδιορισμό των περιβόητων «εξωτερικών εχθρών».

Στην περίπτωση του Πατριαρχείου Μόσχας η αναζήτηση του «εξωτερικού εχθρού» είναι ευκολότερη, εφόσον ο «εχθρός» είναι ένας – η ελληνόφωνη Ορθοδοξία, εξαιρουμένου βεβαίως των Πατριαρχείων Ιεροσολύμων (έως πότε;) και Αντιοχείας…

Και έρχεται για άλλη μια φορά ο Konstantin Leontiev να βάλει τα πράγματα στη θέση τους:

«Δεν πρέπει οι Έλληνες να είναι σημαντικοί για εμάς μόνο ως Έλληνες, σημαντικές είναι οι ανατολικές εκκλησίες, οι οποίες κατά ιστορική σύμπτωση παρέμειναν στα χέρια των Ελλήνων. […] Αλλά όσο αυτός ο μεγάλος, κεντρικός και σωτήριος για το μέλλον θρόνος βρίσκεται στα χέρια των Ελλήνων, δεν πρέπει να τους ενοχλούμε με σλαβικές αλαζονείες, στις οποίες δεν υπάρχει ούτε λογική, ούτε μακροπρόθεσμη πολιτική, ούτε χριστιανική ταπεινότητα εκ μέρους του ισχυρού (δηλ. της Ρωσίας) έναντι του αδύναμου, αλλά πνευματικά δίκαιου (δηλ. έναντι του Πατριάρχη).» (Βλ. ανωτέρω).

Μια άλλη μαρτυρία σχετικά με την ιδιαιτερότητα και τη σημασία των Ελλήνων για την ρωσική ορθοδοξία ο γράφων αλίευσε στο άρθρο του 1915 του μητροπολίτη Αντωνίου (Antony Khrapovitsky 1860-1936 / Βλ. εδώ σχετικά με τη βιογραφία του μητροπολίτη Αντωνίου), ιδρυτού της Υπερορίου Ρωσικής Εκκλησίας, με τον γλαφυρό τίτλο «Σε ποιον πρέπει να ανήκει η Κωνσταντινούπολη;».

«Χρειαζόμαστε λοιπόν πραγματικά τους Έλληνες για να καταλάβουμε την Ορθοδοξία μας;», αναρωτιέται ο μητροπολίτης Αντώνιος και απαντά ευθύς αμέσως: «Ναι, τους χρειαζόμαστε! Πολλοί από εμάς εμπεριέχουμε την Ορθοδοξία στην καρδιά μας καλύτερα από τους Έλληνες, αλλά την εμπεριέχουμε ως προσευχή, ως κατορθώματα ταπεινότητας και ελέους, ως διαρρύθμιση της εκκλησιαστικής λαμπρότητας, αλλά δεν έχουμε ορθόδοξη συνείδηση εκφρασμένη σε σαφείς ορισμούς (σε αντίθεση με τις αυταπάτες της Δύσης), ορθόδοξη ιθαγένεια, δηλαδή μορφές κοινωνικής και σχολικής παιδείας, συντονισμένες με μια ακέραια κατανόηση του χριστιανισμού στη ρωσική κοινωνία, και σχεδόν καθόλου στις ρωσικές [θεολογικές] ακαδημίες.

»Είμαστε καλοί χριστιανοί, αλλά δεν είμαστε φιλόσοφοι, και για να αντιτάξουμε το δικό μας σε εκείνο των άλλων που έχουν κλέψει τη ζωή μας, είναι απαραίτητο όχι μόνο να αισθανόμαστε με ζέση, αλλά και να σκεφτόμαστε καθαρά και να εκφράζουμε τον εαυτό μας με ακρίβεια.

»Οι Έλληνες ξέρουν πώς να το κάνουν αυτό. Πάρτε ακόμη και τις σύγχρονες ερμηνείες τους για τις Ιερές Γραφές (Π.χ. Άνθιμος Τσάτσος και Άνθιμος Ιεροσολύμων). Εδώ βλέπετε τη δημιουργικότητα της θρησκευτικής σκέψεως όπως στους αρχαίους πατέρες, ενώ στις ερμηνείες των Ρώσων παρατηρούμε είτε μεσαιωνικό σχολαστικισμό, είτε λογοκλοπές από ατάλαντες, αργόσχολες γερμανικές διατριβές, όπου μιλούν για τον τύπο, για τις αντιφάσεις και ποτέ για το θρησκευτικό νόημα των λόγων του Θεού». (Sobraniye sochineniy. Tom 1, DAR; MOSKVA; 2007).

Ως προς την τύχη της Κωνσταντινουπόλεως, δηλαδή σε ποιον θα πρέπει αυτή να ανήκει, ο Αντώνιος παρουσιάζει μια άκρως πρωτότυπη προσέγγιση, τις ρίζες της οποίας πρέπει να αναζητήσουμε στην εσχατολογική γοητεία που ασκούσε η Βασιλεύουσα στη ρωσική κοινωνία μέχρι το 1917:

«Υποστήριξα τότε ότι η πόλη της Κωνσταντινουπόλεως θα έπρεπε να δοθεί στους ιστορικούς της κατόχους – τους Έλληνες και ότι η Ρωσία θα έπρεπε να διατηρήσει μόνο τα Στενά, όπως η Αγγλία κατέχει το Γιβραλτάρ.

»Δεν το υποστήριξα αυτό με βάση τους πολιτικούς υπολογισμούς του σημερινού πολέμου, γιατί εκείνη την εποχή υπήρχε πλήρης βεβαιότητα στην άμεση ήττα τόσο της Τουρκίας όσο και της Γερμανίας, αλλά για εντελώς διαφορετικούς λόγους.

»Δεν είναι μόνο η Ευρώπη που πρέπει να καθαριστεί από τους Τούρκους, αλλά ολόκληρη η Ορθόδοξη Ανατολή: ο Πανάγιος Τάφος, ο Γολγοθάς, η Βηθλεέμ, η Δαμασκός, η Βηρυτός και γενικά όλες οι Ορθόδοξες Επισκοπές.

»Αν στον παρόντα πόλεμο θα ήταν δυνατό να καθαριστεί μόνο η Κωνσταντινούπολη από αυτούς, τότε αυτό θα πρέπει να θεωρηθεί μόνο ως το πρώτο στάδιο της απελευθερώσεως του Χριστιανισμού και θα πρέπει αναγκαστικά να εξασφαλίσουμε για εμάς μια ισχυρή και συνεχή επίθεση στα περαιτέρω όρια των Τούρκων που κατοικούνται από Ορθόδοξους Έλληνες και Ορθόδοξους Άραβες.

»Το πρώτο είναι δυνατό μόνο αν η Ρωσία αποκαταστήσει τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία, ενώνοντας τη σημερινή ελεύθερη Ελλάδα με τη Βασιλεύουσα (Tsargrad) κάτω από την κοσμική εξουσία του Έλληνα αυτοκράτορα και κάτω από την πνευματική εξουσία του Οικουμενικού Έλληνα πατριάρχη, ευχαριστώντας κατ’ αυτόν τον τρόπο τον ελληνικό λαό που κάποτε μας απελευθέρωσε από τη δουλεία του διαβόλου και μας οδήγησε στην ελευθερία των τέκνων του Θεού, κάνοντάς μας χριστιανούς».

Δικαίως οι απόψεις του Leontiev και του μητροπολίτη Αντωνίου θα δημιουργήσουν στον αναγνώστη της ΚΑΘΕΔΡΑΣ εύλογες απορίες σχετικά με τη στάση που τηρεί σήμερα το Πατριαρχείο Μόσχας απέναντι στην ελληνόφωνη Ορθοδοξία.

Όμως δεν πρέπει να λησμονούμε ότι, αν και είναι πολλοί εκείνοι που λανθασμένα πιστεύουν ότι η σημερινή ηγεσία του Κρεμλίνου έχει σκοπό την, τουλάχιστον, μερική αναβίωση της Σοβιετικής Ενώσεως, οι πολιτικοί στόχοι της σύγχρονης Ρωσίας διαφέρουν σε μεγάλο βαθμό από εκείνους της ΕΣΣΔ.

Ο υπογράφων το παρόν σχόλιο πιστεύει ότι η «μετάλλαξη» της εκκλησιαστικής ηγεσίας της μετασοβιετικής «γ΄ Ρώμης» σε γεωπολιτικό «πιόνι» του Κρεμλίνου άρχισε στα τέλη της δεκαετίας του ’40 του περασμένου αιώνα, όταν ο «πατερούλης» συνειδητοποίησε ότι η Εκκλησία μπορεί να αποτελέσει έναν «δούρειο ίππο» για την προώθηση των πολιτικών της Σοβιετικής Ενώσεως μέσω της πανορθόδοξης συνεργασίας.

Με την πάροδο των χρόνων, ιδιαίτερα δε την περίοδο του «ψυχρού πολέμου», το Πατριαρχείο Μόσχας απέκτησε μια δυσκίνητη μεν γραφειοκρατική δομή, πρωτοφανή για τα ορθόδοξα δεδομένα, όμως είχε ήδη χαράξει από κοινού με την κοσμική εξουσία μια συγκεκριμένη «γραμμή» σε ότι αφορούσε στους στόχους που όφειλε να επιτύχει στα πλαίσια των διορθοδόξων και διαχριστιανικών σχέσεων.

Η διαφορά ανάμεσα στη σοβιετική και μετασοβιετική περίοδο του εκκλησιαστικού βραχίονα της «γ΄ Ρώμης» συνίσταται στο ότι στη σοβιετική περίοδο δεν ήταν τόσο, όσο συμβαίνει σήμερα, επιτακτική η ανάγκη δαιμονοποιήσεως κάποιων εκ των Ορθοδόξων Εκκλησιών, εφόσον για τον πολιτικό βραχίονα της «αγίας Ρωσίας» ένας ήταν ο εχθρός – ο καπιταλισμός.

Από αυτή την άποψη οι καλές σχέσεις με τις κατά τόπους Ορθόδοξες Εκκλησίες, ιδιαιτέρως την περίοδο της προετοιμασίας της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου, παρείχαν στην σοβιετική κοσμική εξουσία τη δυνατότητα να προωθεί συγκεκριμένες πολιτικές, τις οποίες επιθυμούσε να ενσωματώσει στα επίσημα κείμενα της Συνόδου, όπως π.χ. η αναφορά στον περιβόητο «πόλεμο των άστρων».

Υπό αυτή την έννοια, τότε δεν υπήρχε ανάγκη για την αναζήτηση εχθρών που θα υπονόμευαν τα «μεταφυσικά θεμέλια» της σοβιετικής κοινωνίας, αφού αυτά είχαν αντικατασταθεί από τις αρχές του Μαρξισμού – Λενινισμού.

Σήμερα ωστόσο, όταν πλέον το Das Kapital αποτελεί μια μουσειακή ανάμνηση ακόμα και για το ίδιο το ΚΚ Ρωσίας, η ύπαρξη δολιοφθορέων των «πνευματικών θεμελίων» του «ρωσικού κόσμου» απέκτησε πρωταγωνιστικό ρόλο, ιδιαιτέρως από την περίοδο που η, ούτως ειπείν, Ευρωπαϊκή Ένωση απεμπόλησε τις χριστιανικές της ρίζες.

Φαίνεται όμως ότι ο μύθος σχετικά με την ηρωική αντίσταση που προβάλλει εναντίον των εχθρών της Ορθοδοξίας το Πατριαρχείο Μόσχας, τον οποίο υποστηρίζουν αναφανδόν και ποικιλοτρόπως ορισμένοι Έλληνες δημοσιογράφοι, δεν έχει αποδώσει τους αναμενόμενους καρπούς, επειδή οι Ορθόδοξες Εκκλησίες στις οποίες κυρίως απευθύνεται είναι υποχρεωμένες να λάβουν σοβαρά υπόψη τους την τρέχουσα πολιτική συγκυρία.

Έτσι ο μητροπολίτης Ονούφριος θα παραμένει εγκλωβισμένος στα ασφυκτικά όρια του «ρωσικού κόσμου», όχι μόνο επειδή δεν τολμά να περάσει την κόκκινη γραμμή της απεξαρτήσεως από την «γ΄ Ρώμη» (εξάλλου μόνο κάποιος απολύτως αφελής θα περίμενε να το πράξει), αλλά διότι αυτός και η υπ’ αυτόν μητρόπολη Κιέβου δικαιολογούν την ύπαρξη αυτών των… «μαύρων κορακιών» που με «νύχια γαμψά» πέσανε πάνω στην «αγία Ρωσία»!