Ισοκράτους, «Πανηγυρικός» (75-81) – Η Αρετή των Ηγετών

Το ακόλουθο απόσπασμα από τον «Πανηγυρικό» του Ισοκράτη (75-81) αποδίδει ύψιστους επαίνους, όχι μόνο σε εκείνους που έθεσαν τη ζωή τους σε κίνδυνο για την Ελλάδα, αλλά εξίσου και σε εκείνους τους προγενέστερους ηγέτες της Αθήνας και της Σπάρτης (τις «δύο πόλεις») που προετοίμασαν το έδαφος για τις νίκες επί των Ασιατών [της Περσικής Αυτοκρατορίας] βαρβάρων.

Ο Ισοκράτης σκιαγραφεί το πρότυπο του ενάρετου πολιτικού και της ιδανικής διακυβέρνησης, εστιάζοντας στα ακόλουθα σημεία:

Διαχείριση της Εξουσίας και των Κοινών: Οι ηγέτες αυτοί δίδασκαν τον λαό την αρετή και δεν εκμεταλλεύονταν τη δημόσια περιουσία, την οποία διαχειρίζονταν με την ίδια φροντίδα που θα είχαν για ένα προσωπικό αγαθό, αλλά και με την απαιτούμενη απόσταση, σαν να ανήκε σε τρίτους.

Η Έννοια της Ευτυχίας: Δεν μετρούσαν την ευτυχία με τον πλούτο, αλλά με την τιμή και την υπόληψη που κέρδιζαν με την ενάρετη συμπεριφορά τους, αφήνοντας έτσι καλή φήμη στα παιδιά τους.

Πολιτική Ηθική και Νόμοι: Θεωρούσαν φοβερότερη την κατηγορία των συμπολιτών από τον ένδοξο θάνατο. Ντρέπονταν περισσότερο για τα συλλογικά σφάλματα παρά για τα ατομικά. Επέβλεπαν τους νόμους, δίνοντας έμφαση όχι τόσο στις ιδιωτικές συμφωνίες, όσο στην καθημερινή συμπεριφορά των πολιτών, πιστεύοντας ότι οι έντιμοι άνθρωποι χρειάζονται λίγους γραπτούς κανόνες, αρκεί να υπάρχουν προσυμφωνημένες αρχές για την ομόνοια (ιδιωτική και δημόσια).

Σκοπός της Διοίκησης: Ο ανταγωνισμός τους δεν αφορούσε την εξόντωση αντιπάλων για την επικράτηση, αλλά το ποιος θα προσφέρει πρώτος τις υπηρεσίες του στην πόλη. Οργάνωναν εταιρίες για το κοινό καλό και όχι για προσωπικά συμφέροντα.

Σχέση με τους Συμμάχους: Στις σχέσεις τους με τις άλλες ελληνικές πόλεις, λειτουργούσαν ως στρατηγοί και σωτήρες, όχι ως τύραννοι και καταπιεστές. Προσεταιρίζονταν τις πόλεις ευεργετώντας τες και όχι υποτάσσοντάς τες.

Σεβασμός Λόγου και Πατρίδας: Ο λόγος τους ήταν πιο αξιόπιστος από τους σημερινούς όρκους και τηρούσαν τις συνθήκες όπως τους φυσικούς νόμους. Τέλος, παρόλο που είχαν την πόλη τους ως ιδιαίτερη καταγωγή, θεωρούσαν την Ελλάδα κοινή τους πατρίδα.

Το απόσπασμα:

«Οι δημιουργοί των περισσότερων ευεργεσιών, οι άνθρωποι που αξίζουν τους μεγαλύτερους επαίνους, είναι κατά τη γνώμη μου εκείνοι που έθεσαν σε κίνδυνο τη ζωή τους για την Ελλάδα.

»Δεν είναι όμως σωστό να ξεχνάμε κι εκείνους που έζησαν πριν από τον πόλεμο τούτο και κατείχαν την εξουσία και στις δύο πόλεις.

»Εκείνοι προπαρασκεύασαν τους διαδόχους τους, δίδαξαν τον λαό να είναι ενάρετος και δημιούργησαν έτσι δύσκολους αντιπάλους για τους βαρβάρους.

»Δεν παρέβλεψαν ποτέ τα κοινά συμφέρονα, ούτε εκμεταλλεύτηκαν τη δημόσια περιουσία σαν να τους άνηκε, αλλά αντίθετα την αγνόησαν σαν να ανήκε σε τρίτους.

»Τη φρόντιζαν σαν να ήταν ατομικό τους αγαθό και συγχρόνως δεν την πλησίαζαν, όπως αρμόζει να μην πλησιάζει κανείς τα αγαθά με τα οποία δεν έχει καμία σχέση.

»Την ευτυχία δεν τη μετρούσαν με το χρήμα, αλλά πίστευαν ότι κατέχει τον πιο σίγουρο και πιο ωραίο πλούτο εκείνος που συμπεριφέρεται με τέτοιο τρόπο ώστε να τον τιμούν όλοι και να μπορεί ν’ αφήσει στα παιδιά του φήμη και υπόληψη.

»Δεν ζήλευαν ο ένας την τόλμη του άλλου και δεν έκαναν επίδειξη θρασύτητας, αλλά θεωρούσαν φοβερότερο πράγμα το να κατηγορηθούν από τους συμπολίτες τους, απ’ ό,τι το να πεθάνουν ένδοξα για την πόλη τους και ντρέπονταν περισσότερο για τα συλλογικά σφάλματα, παρά για τα αποκλειστικά δικά τους.

»Αυτό συνέβαινε γιατί επαγρυπνούσαν ώστε οι νόμοι τους να είναι ακριβείς και δίκαιοι.

»Δεν τους απασχολούσαν τόσο οι νόμοι που αφορούσαν στις ιδιωτικές συμφωνίες, όσο εκείνοι που αφορούσαν στην καθημερινή συμπεριφορά των πολιτών, γιατί ήξεραν ότι οι τίμιοι άνθρωποι δεν χρειάζονταν πολλούς γραπτούς κανόνες, αλλά μερικές προσυμφωνημένες αρχές τους αρκούν για να εξασφαλίσουν την ομόνοια, τόσο στις ιδιωτικές, όσο και στις δημόσιες υποθέσεις.

»Και τέτοια πολιτική συνείδηση είχαν, ώστε αγωνίζονταν μεταξύ τους όχι για το ποιος θα επικρατήσει εξοντώνοντας τους άλλους για να διοικεί κατόπιν τους υπόλοιπους πολίτες, αλλά για το ποιος θα προσφέρει πρώτος τις υπηρεσίες του στην πόλη.

»Επίσης, οργάνωναν εταιρίες, όχι για να εξυπηρετήσουν τα προσωπικά τους συμφέροντα, αλλά για το καλό του λαού.

»Με το ίδιο πνεύμα διαχειρίζονταν και τις υποθέσεις των άλλων φροντίζοντας και όχι κακομεταχειριζόμενοι τους Έλληνες.

»Θεωρούσαν καθήκον τους να είναι στρατηγοί και όχι τύραννοί τους.

»Επιθυμούσαν να προσαγορεύονται ηγεμόνες και όχι δεσπότες, σωτήρες και όχι καταπιεστές.

»Προσεταιρίζονταν τις άλλες πόλεις ευεργετώντας τες και όχι υποτάσσοντάς τες.

»Ο λόγος τους ήταν πιο σίγουρος από τους όρκους που δίδονται σήμερα.

»Θεωρούσαν σωστό να υπακούουν στις συνθήκες τόσο όσο στους φυσικούς νόμους.

»Ήταν περισσότερο περήφανοι που ζούσαν τίμια και με σωφροσύνη απ’ όσο καυχώνταν για τη δύναμή τους,

»Απαιτούσαν από τον εαυτό τους να τρέφει για τους κατωτέρους τους τα ίδια αισθήματα που ζητούσαν να τρέφουν για τους ίδιους οι ανώτεροί τους.

»Τις πόλεις τους τις έβλεπαν ως ιδιαίτερη καταγωγή, αλλά θεωρούσαν την Ελλάδα κοινή τους πατρίδα».

Ισοκράτης, «Πανηγυρικός», 75-81. [περίπου 380 π.Χ.]