Για τους Ρώσους η Ορθοδοξία ΔΕΝ είναι η πρώτη τους ταυτότητα – Σε «κενό» ο Ρωσικός Κόσμος

A hustle here and a hustle there

New York City is the place where they said

«Hey babe, take a walk on the wild side»

Lou Reed «Walk on the Wild Side»

Την παραμονή της Ημέρας της Εθνικής Ενότητας, η οποία εορτάζεται στις 4 Νοεμβρίου και αντικατέστησε την εορτή της 7ης Νοεμβρίου, δηλαδή της επετείου της Οκ(χ)τωβριανής επαναστάσεως, το Πανρωσικό Κέντρο Μελέτης της Κοινής Γνώμης (Vserossiisky-Tsentr-Issledovaniya-Obschestvennogo-Mneniya) παρουσίασε μια έρευνα με θέμα το πώς αντιλαμβάνεται ο μέσος Ρώσος πολίτης την έννοια της ρωσικής ταυτότητας. (Βλ. εδώ)

Οι ερευνητές έθεσαν στους ερωτηθέντες τίς εξής ερωτήσεις:

«Πείτε μας σε ποια κοινωνική ομάδα ή κοινότητα ανθρώπων ανήκετε κατά κύριο λόγο, ποιος θεωρείτε ότι είστε πάνω απ’ όλα; Δηλαδή, πώς θα απαντούσατε στην ερώτηση: “Ποιος είστε; Πρώτα απ’ όλα είμαι…”».

Σύμφωνα λοιπόν με τα αποτελέσματα στην πρώτη θέση βρίσκεται η απάντηση «πολίτης της Ρωσίας», ενώ στις τελευταίες θέσεις βρέθηκε η κατηγορία «πιστός της θρησκείας…», στην οποία απάντησε μόλις το 2% των ερωτηθέντων, δηλαδή λίγο πιο πάνω από το στατιστικό σφάλμα.

Ακολουθούν μόνο όσοι δεν έχουν αξιολογήσει τις προτεραιότητές τους, ενώ ακόμη και η απάντηση «κοσμοπολίτης» με 3% προηγήθηκε του «πιστού της (τάδε) θρησκείας».

Άλλα στοιχεία δείχνουν ότι το 60% των ερωτηθέντων πιστεύει ότι ο πολυεθνικός χαρακτήρας της Ρωσίας την κάνει «μάλλον ισχυρότερη».

Ωστόσο, σε σύγκριση με τα στοιχεία του προηγούμενου έτους φαίνεται ότι οι υποστηρικτές των πλεονεκτημάτων της πολυεθνικότητας ήταν 4% περισσότεροι.

Εντούτοις, από την άλλη πλευρά, ο αριθμός εκείνων που θεωρούν τον πολυεθνικό χαρακτήρα ως παράγοντα αποδυναμώσεως μειώθηκε κατά 1%.

Στη βάση των αποτελεσμάτων οι ερευνητές του VTsIOM συμπεραίνουν ότι, όταν έπρεπε κάποιος από τους ερωτηθέντες να αυτοπροσδιοριστεί τότε στην πρώτη θέση βρίσκεται η ιθαγένεια [υπηκοότητα], η οποία υπερτερεί σε μεγάλο βαθμό όλων των άλλων παραμέτρων της ταυτότητας, δηλαδή του φύλου, της γενιάς, του επαγγέλματος, της εθνικής καταγωγής κ.λπ.

Μπορούμε λοιπόν να πούμε ότι η ιθαγένεια αποτελεί ένα είδος κοινού παρονομαστή που ενώνει τους ανθρώπους ανεξάρτητα από το φύλο, την ηλικία, την κοινωνική θέση και την περιοχή διαμονής τους.

Ωστόσο, η ίδια υπηρεσία είχε καταγράψει παλαιότερα ένα υψηλό επίπεδο προσήλωσης στη θρησκεία, ιδίως στην Ορθοδοξία.

Για παράδειγμα, τον Αύγουστο του 2019, το 63% των ερωτηθέντων δήλωναν ότι είναι ορθόδοξοι.

Εντούτοις έχει ενδιαφέρον το πώς συσχετίζονται αυτά τα σημαντικά ποσοστά με το μικρό ποσοστό εκείνων που καθορίζουν την ταυτότητά τους κυρίως με βάση τη θρησκεία.

Όλα εξαρτώνται από την οπτική γωνία από την οποία διατυπώνονται οι ερωτήσεις.

Πράγματι, οι περισσότεροι Ρώσοι τείνουν να συσχετίζουν την ταυτότητά τους με κάποια θρησκεία, αλλά όταν πρόκειται για τον προσδιορισμό των προτεραιοτήτων, δηλαδή ποια παράμετρο θέτουν στην πρώτη θέση, τότε είναι σαφές ότι δίνεται προτεραιότητα στις πολιτειακές και όχι στις θρησκευτικές αξίες.

Από αυτό μπορεί να συναχθεί το συμπέρασμα ότι η θρησκευτική ταυτότητα αποτελεί απλά μια τυπική παράμετρο.

Επιπλέον, κατά κανόνα, η θρησκεία αποτελεί μόνο έναν από τους δείκτες της υπαγωγής σε μια μεγάλη πολιτειακή εθνότητα.

Πιθανώς η πλειοψηφία στη χώρα αποτελείται όντως από εκείνους που, σε μια άμεση ερώτηση, θα αυτοχαρακτηρίζονταν ως ορθόδοξοι πιστοί, όμως αυτό δεν σημαίνει ότι τους απασχολούν τα ουσιαστικά ζητήματα της θρησκείας, όπως π.χ. το πρόβλημα της προσωπικής σωτηρίας, της ζωής σύμφωνα με τα πνευματικά ιδανικά, των ηθικών επιταγών, τα θεολογικά ζητήματα κ.λπ.

Για αυτούς η ορθοδοξία είναι η ιστορική-παραδοσιακή θρησκεία της χώρας, για την οποία οι ερωτηθέντες απάντησαν στην πλειονότητά τους ότι είναι υπερήφανοι.

Το ίδιο όμως ισχύει και για τις άλλες παραδοσιακές θρησκείες – Ισλάμ, Ιουδαϊσμό, Βουδισμό.

Ωστόσο, δεν πρέπει να αγνοούμε το γεγονός ότι ένα σημαντικό ποσοστό των Ρώσων δεν ανήκει σε κάποια θρησκεία.

Συχνά αυτό οφείλεται απλά στην αδιαφορία των πολιτών για οποιαδήποτε θρησκευτική παράδοση, ωστόσο, σε ορισμένες περιπτώσεις η αθεΐα αποτελεί μια συνειδητή επιλογή. Και αυτή η επιλογή προστατεύεται από το Σύνταγμα της Ρωσίας.

Τι έδειξε για αυτούς τους ανθρώπους η έρευνα του VTsIOM;

Το αποτέλεσμα του 2% των πολιτών που επέλεξαν τη θρησκευτική ταυτότητα ως βασική για τους ίδιους δείχνει ότι η αθεΐα κάθε άλλο παρά αποτελεί εμπόδιο για τους Ρώσους να ενταχθούν στον ορισμό της εθνικής ταυτότητας.

Το σημαντικότερο εδώ είναι οι πολιτειακές αξίες, με άλλα λόγια ουδείς λόγος υφίσταται ώστε οι άθεοι ή οι αγνωστικιστές να μην συμπεριληφθούν στην έννοια της εθνικής ενότητας.

Από την άλλη όμως πλευρά, τον τελευταίο καιρό και όσο περισσότερο αυξάνονται οι ποικιλόμορφες πιέσεις και απροκάλυπτες επεμβάσεις της Εκκλησίας της Ρωσίας στην κοινωνία των πολιτών, παρατηρείται μια σειρά λεκτικών επιθέσεων εναντίον των αθεϊστών, οι οποίες προσβάλλουν ακόμη και όσους δεν ανήκουν σε κάποια θρησκευτική παράδοση.

Ο αθεϊσμός, ο οποίος αποτελεί μία από τις πολλές κοσμοαντιλήψεις και μορφές του ελεύθερου στοχασμού, ταυτίζεται με την «ανηθικότητα» και την «αδιαντροπιά», παρουσιάζεται ως μια «διανοητική διαταραχή», χαρακτηρίζεται ως «ανοησία», «ηθική χυδαιότητα», «ασέβεια προς την πατρίδα», ως «υπερβολική φαντασία», «ηθική ακολασία» κ.λπ.

Με άλλα λόγια, ό,τι δεν εντάσσεται στο αφήγημα της «αγίας Ρωσίας» και του «ρωσικού κόσμου» και χαλάει την ουτοπική εικόνα μιας φανταστικής κοινωνίας εκβάλλεται στο «πυρ το εξώτερο»!

Αυτές οι φωνές ουσιαστικά αποκλείουν τους άθεους και τους αγνωστικιστές από αυτή την ίδια τη ρωσική ταυτότητα, το οποίο όμως έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τα στοιχεία του VTsIOM, δηλαδή με την άποψη της πλειονότητας των Ρώσων που αποτυπώθηκε στη συγκεκριμένη έρευνα.

Στην πραγματικότητα αυτές οι απόψεις είναι εντελώς αντίθετες προς τις ρωσικές αξίες και ενώ το μετριοπαθές Ισλάμ απομακρύνεται από τις ριζοσπαστικές του εκφάνσεις και στρέφεται προς την εδραίωση των πολιτικών θεσμών και της δημιουργίας μιας κοινωνίας των πολιτών, στη Ρωσία το 2% προσπαθεί να επιβάλει στην υπόλοιπη κοινωνία μεσαιωνικές κοινωνικές και πολιτειακές αντιλήψεις, διαστρεβλώνοντας την ουσία της ρωσικής ταυτότητας, υπονομεύοντας με αυτόν τον τρόπο τα θεμέλια της κοινωνικής ειρήνης.