Στην Αλβανία ναζιστικές εκδηλώσεις «μνήμης» για τους δοσίλογους Τσάμηδες

Στην Αλβανία διοργανώθηκαν εκδηλώσεις «μνήμης» για τους Τσάμηδες, την αλβανική φυλή που συνεργάστηκε με τις δυνάμεις του Άξονα κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Οι Τσάμηδες κατοικούσαν στην Ήπειρο, κυρίως στη Θεσπρωτία, σε περιοχή γνωστή ως Τσαμουριά.

Η συνεργασία τους με τα ναζιστικά και φασιστικά στρατεύματα οδήγησε στη βίαιη εκδίωξή τους από τις δυνάμεις του ΕΔΕΣ, με υποστήριξη Βρετανών και Αμερικανών, προς την Αλβανία.

Μετά τον πόλεμο, αντιμετώπισαν δυσπιστία από το κομμουνιστικό καθεστώς, ενώ, μετά την πτώση του, οργανώσεις Τσάμηδων διεκδικούν, μεταξύ άλλων, την επιστροφή περιουσιών.

Κατά τη διάρκεια του πολέμου, υπό την ηγεσία των Αζίζ Τσάμι και Μουχαρέμ Ντέμι, πολλοί Τσάμηδες εντάχθηκαν εθελοντικά στον ιταλικό φασιστικό στρατό, ενώ στην Θεσπρωτία υποδέχτηκαν τα ιταλικά και αλβανικά στρατεύματα ως απελευθερωτές.

Τότε, ομάδες Τσάμηδων πυρπόλησαν και λεηλάτησαν οικισμούς όπως την Παραμυθιά, τους Φιλιάτες και τη Σαγιάδα, ενώ προχώρησαν σε δολοφονίες ντόπιων λόγω παλαιότερων διαφορών.

Αυτό ανάγκασε μέρος του ελληνικού πληθυσμού να καταφύγει σε περιοχές εκτός ιταλικού ελέγχου. Όταν ο Ελληνικός Στρατός ανακατέλαβε τα εδάφη, ο αντρικός πληθυσμός των Τσάμηδων εξορίστηκε, ενώ καταγράφηκαν πράξεις αντεκδίκησης από τον ελληνικό πληθυσμό που είχε υποστεί τις επιθέσεις τους.

Το 1943, οι Τσάμηδες σχημάτισαν πολιτοφυλακή με ιταλικές στολές και περιβραχιόνια με την ένδειξη «Τσάμης», συνεργαζόμενοι με τον ιταλικό στρατό κατοχής.

Όταν η περιοχή πέρασε σε γερμανική κατοχή, η πολιτοφυλακή τους ευθύνεται για τη δολοφονία περίπου 300 Ελλήνων πολιτών. Τον Ιούλιο-Αύγουστο του 1943, κοινά γερμανο-τσάμικα τμήματα εξαπέλυσαν την εκκαθαριστική επιχείρηση «Αύγουστος» στα βουνά της περιοχής, με αποτέλεσμα τον θάνατο 600 Ελλήνων και 50 Αλβανών και την καταστροφή 70 χωριών.

Στις 27 Σεπτεμβρίου 1943, ομάδες Ναζί και Τσάμηδων επιτέθηκαν σε χωριά βόρεια της Παραμυθιάς, όπως το Ελευθεροχώρι, η Σέλιανη, ο Άγιος Νικόλαος και η Σεμελίκα, σκοτώνοντας 50 Έλληνες.

Η ομάδα 150 Τσάμηδων επαινέθηκε από τον Γερμανό διοικητή για την «αποτελεσματικότητά» της.

Την ίδια ημέρα, υπό την καθοδήγηση των Μαζάρ και Νούρι Ντίνο, εκτελέστηκαν 49 πρόκριτοι της Παραμυθιάς από εκτελεστικά αποσπάσματα με συμμετοχή Τσάμηδων.

Η δράση τους επεκτάθηκε και στην Αλβανία, όπου το Τάγμα «Νούρι Ντίνο», με 1.000 άνδρες, εντάχθηκε στη Βέρμαχτ και συμμετείχε στην επιχείρηση «Χόριντο», προκαλώντας τον θάνατο 500 Αλβανών στην Κονίσπολη. Αυτές οι ενέργειες έχουν χαρακτηριστεί ως εθνοκάθαρση.

Η ιστοσελίδα shqiptarja.com, επικαλούμενη ρεπορτάζ του τηλεοπτικού σταθμού Report TV, ανέφερε ότι «Η 81η επέτειος της γενοκτονίας των Τσάμηδων από την Ελλάδα τιμήθηκε στο Νεκροταφείο του Κλογιέρ, σε εκδήλωση που διοργάνωσε ο Δήμος Κονίσπολης.

»Παρά τις υψηλές θερμοκρασίες, εκατοντάδες απόγονοι [δοσίλογων] Τσάμηδων τοποθέτησαν λουλούδια στο μνημείο των προγόνων τους».

Ο Φαντίλ Νουρίου, που ήταν 9 ετών όταν «οι Έλληνες έκαψαν το σπίτι του», ταξίδεψε από την Αμερική για να τιμήσει τη «γενοκτονία» και να αναφερθεί στις «σφαγές του Ζέρβα».

Η Χατίτζε Ρακίπι δήλωσε ότι στο μνημείο αναγράφονται δώδεκα συγγενείς της, τονίζοντας ότι «Η σημερινή ημέρα δεν είναι μόνο φόρος τιμής στην οικογένειά μου, αλλά και μια μέρα που η φωνή των Τσάμηδων που απαιτούν δικαιοσύνη πρέπει να ακουστεί». Οι δηλώσεις αυτές προβλήθηκαν και από τον σταθμό News 24.

Στο κεντρικό δελτίο του Top Channel, ρεπορτάζ για την εκδήλωση στο Κλογιέρ παρουσίασε δηλώσεις του Φαντίλ Νουρίου, της Χατίτζε Ρακίπι και του νεοεκλεγέντος βουλευτή του Σοσιαλιστικού Κόμματος του Έντι Ράμα, Αρντίτ Μπίντο, ο οποίος δήλωσε:

«Πριν από 81 χρόνια, οι Μουσουλμάνοι Αλβανοί της Τσαμουριάς εκδιώχθηκαν από τις πατρίδες τους και χιλιάδες σκοτώθηκαν, μόνο επειδή ήταν Αλβανοί. Οποιοσδήποτε από εμάς, αν βρισκόταν εκεί, θα είχε την ίδια μοίρα.

»Η Τσαμουριά ανήκει στους Αλβανούς της, αλλά και σε όλους μας. Έχουμε υποχρέωση να μην ξεχνάμε.

»Στη μνήμη των θυμάτων της γενοκτονίας που διέπραξαν οι δυνάμεις του Ζέρβα και των δικαιωμάτων των [δοσίλογων] απογόνων τους, οφείλουμε να τιμούμε αυτό το σκοτεινό γεγονός διαρκώς».

Το ρεπορτάζ ανέφερε ότι «Η τελετή στο Κλογιέρ επιβεβαίωσε ότι το Τσάμικο ζήτημα παραμένει σημαντικό ιστορικό, πολιτικό και ζήτημα ταυτότητας, απαιτώντας θεσμική αντιμετώπιση και διπλωματικό διάλογο».

Ο Αρντίτ Μπίντο, σε ανάρτηση στο Facebook, αναφέρθηκε στην «επέτειο μνήμης μιας από τις μεγαλύτερες πληγές του έθνους μας: της γενοκτονίας των Αλβανών της Τσαμουριάς», σημειώνοντας ότι «στην εκδήλωση του Δήμου Κονίσπολης τιμήσαμε τα αθώα θύματα που εκδιώχθηκαν και σκοτώθηκαν επειδή ήταν Αλβανοί [σ.σ. όχι ψεύτη, επειδή ήταν συνεργάτες των ναζί].

»Η μνήμη τους είναι μαρτυρία του πόνου μας και πηγή δύναμης για την υπεράσπιση της ταυτότητάς μας».

Ο Δήμος Κονίσπολης, επίσης στο Facebook, ανέφερε ότι «η τελετή μνήμης τίμησε τις χιλιάδες αθώες ζωές που χάθηκαν. Η ευρεία συμμετοχή Τσάμηδων από όλη την Αλβανία δείχνει δέσμευση για τη διατήρηση της μνήμης και των δικαιωμάτων. Το ζήτημα των Τσάμηδων είναι μέρος της εθνικής μας συνείδησης».

Ο δημοσιογράφος Μαρίν Μέμα ανήρτησε φωτογραφίες από την Πλατεία Νένα Τερέζα στα Τίρανα, όπου πολίτες άναψαν κεριά και φωτογραφία με πανό που έγραφε «Η Τσαμουριά είναι ζωντανή» μπροστά από το Πολυτεχνείο Τιράνων.

Έγραψε: «Ευχαριστούμε τους πολίτες των Τιράνων που συμμετείχαν στον εορτασμό της 81ης επετείου της γενοκτονίας στην Τσαμουριά. Κάθε κερί ήταν πράξη μνήμης για τις ψυχές που χάθηκαν. Η Τσαμουριά είναι μέρος της εθνικής μας συνείδησης. Η φωνή για δικαιοσύνη δεν θα σιωπήσει».

Στην εκπομπή «Dita Jone» του A2CNN (27/06), η δημοσιογράφος Λουέλα Μυφτάρι, σε σύνδεση από τους Αγίους Σαράντα, αναφέρθηκε στην τελετή στο Κλογιέρ και συνομίλησε με τον Σαλί Μπολλάτι, ο οποίος αφηγήθηκε την εμπειρία του από τη «γενοκτονία των Τσάμηδων».

Προβλήθηκαν πλάνα από την εκδήλωση του Fondacion Çamëria – Hasan Tahsini στα Τίρανα, ενώ η Μυφτάρι και οι παρουσιαστές μίλησαν για «μια ξεχασμένη εθνοκάθαρση».

Η αλήθεια απέναντι στον ναζισμό

Προς το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, Γερμανοί και Τσάμηδες από κοινού προσπάθησαν να επανακαταλάβουν την Παραμυθιά όμως χωρίς επιτυχία.

Ο ΕΔΕΣ και για δεύτερη φορά προέτρεψε τους εκπρόσωπους των Τσάμηδων να εγκαταλείψουν τη φιλοναζιστική στάση τους και να παραδώσουν τα όπλα.

Η έκκληση αυτή συνοδεύτηκε και από εγγυήσεις των Συμμάχων αλλά ακόμη και τότε επέμεναν να μείνουν στο πλευρό τους Βέρμαχτ και απάντησαν αρνητικά.

Μάλιστα, η ηγεσία των Τσάμηδων οργανώθηκε στρατιωτικά και στρατολόγησε ολόκληρο τον αντρικό πληθυσμό της, από 16 μέχρι 60 ετών, για πόλεμο εναντίον του προελαύνοντα ΕΔΕΣ.

Στις αρχές Αυγούστου 1944 η ένοπλη αντίσταση των Τσάμηδων εξουδετερώθηκε, ενώ στις 17-18 Αυγούστου ένοπλα τμήματα Ναζί-Τσάμηδων ηττήθηκαν από τους μαχητές του ΕΔΕΣ στη Μάχη της Μενίνας.

Η μάχη αυτή ήταν η σημαντικότερη που δόθηκε από τις αντιστασιακές δυνάμεις κατά των Γερμανών στην Ήπειρο.

Εκεί οι δυνάμεις του ΕΔΕΣ νίκησαν τους Γερμανούς και τα τμήματα Τσάμηδων που τους υποστήριζαν.

Ανάμεσα στις απώλειες καταμετρούνται και 86 νεκροί και αρκετοί αιχμάλωτοι ανάμεσα στους οποίους και 9 Τσάμηδες.

Οι δυνάμεις του ΕΔΕΣ τελούσαν υπό των εντολών του Στρατηγείου Μέσης Ανατολής με το στόχο την παραπλάνηση των Γερμανών ότι επίκειται Συμμαχική απόβαση στην Ήπειρο, ενώ ο Κρις Μόνταγκιου Γουντχάους σε μεταγενέστερο υπηρεσιακό σημείωμα του 1945, αναφέρει ότι ο Ζέρβας ως ηγέτης του ΕΔΕΣ έπραξε κατόπιν ενθάρρυνσης της Συμμαχικής Αποστολής.

Επακόλουθα, οι δυνάμεις του ΕΔΕΣ προέβησαν σε συλλογική βία έναντι του πληθυσμού της μειονότητας.

Μετά τη μάχη η κοινότητα των Τσάμηδων ξεκίνησε να περνάει τα σύνορα και κατέφευγε μαζικά στην Αλβανία.

Οι Τσάμηδες που πολέμησαν στους Φιλιάτες κατά του ΕΔΕΣ, φυλακίστηκαν, δικάστηκαν και εκτελέστηκαν την επόμενη ημέρα.

Παρ’ όλα αυτά οι ηγέτες τους Μαζάρ και Νούρι Ντίνο κατάφεραν να διαφύγουν στην Αλβανία, μαζί με σημαντικό τμήμα του Τσάμικου πληθυσμού μαζί με τον γερμανικό στρατό και με μέσα της Βέρμαχτ.

Συνολικά τα θύματα υπολογίζονται περισσότεροι από 1200, ενώ κάποιες Αλβανικές πηγές αναφέρουν ότι ήταν 2000.

Τη βία εναντίον των Τσάμηδων την αποδέχτηκαν ή έμμεσα υποστήριξαν οι Βρετανοί και Αμερικάνοι σύνδεσμοι.

Οι εκφάνσεις βίας δεν είχαν συγκατάθεση της ηγεσίας ΕΔΕΣ ούτε της βρετανικής αποστολής, όμως ήταν αδύνατον να αποτραπούν απόλυτα, καθώς άμαχοι πολίτες και χαμηλόβαθμοι αντιστασιακοί ήταν εξοργισμένοι από τη δωσίλογη ένοπλη δράση ομάδων Τσάμηδων και απαιτούσαν δικαιοσύνη.

Άτομα που ανήκαν στον ΕΛΑΣ είχαν επίσης εμπλοκή σε αντεκδικήσεις που κατέληξαν σε θανάτους Τσάμηδων.

Χαρακτηριστικά ο αξιωματικός του ΕΛΑΣ, Θανάσης Γιοχαλάς, συνέλαβε και εκτέλεσε 40 Μουσουλμάνους στην Πάργα.

Τα γυναικόπαιδα διασώθηκαν από τμήματα του ΕΔΕΣ τα οποία τελικά συνέλαβαν και εκτέλεσαν τον Γιοχαλά.

Ωστόσο, τα βίαια επεισόδια εναντίον αμάχων Μουσουλμάνων σε περιοχές της Θεσπρωτίας ήταν εξαιρετικά περιορισμένα και αυτό επειδή τελικά ο Ζέρβας μπόρεσε να επιβάλει την αναγκαία πειθαρχία για την περιφρούρηση του συγκεντρωμένου σε διάφορα ασφαλή σημεία άμαχου μουσουλμανικού πληθυσμού.

Μετά το τέλος του πολέμου, σχεδόν ολόκληρος ο πληθυσμός των μουσουλμάνων Τσάμηδων διέφυγε στην Αλβανία, λόγω του φόβου αντιποίνων με αιτία τη δοσιλογικής δραστηριότητας του.

Οι περισσότεροι εγκαταστάθηκαν στην Αλβανία και μικρότερος αριθμός στην Τουρκία και τις Ηνωμένες Πολιτείες.

Το καθεστώς της Λαϊκής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας της Αλβανίας τους παραχώρησε σπίτια με σκοπό να διασπάσει τη συμπαγή παρουσία σε περιοχές που διαβιούσαν ελληνικοί πληθυσμοί (Βόρεια Ήπειρος).

Παράλληλα, περίπου 8.000 Έλληνες που ζούσαν στην Αλβανία, υπό καθεστώς πιέσεων, διέφυγαν στην Ελλάδα εκείνη την περίοδο (1945-1946).

Στην Ελλάδα, από τους περίπου 20.000 Τσάμηδες που υπήρχαν προπολεμικά στη Θεσπρωτία, σύμφωνα με την απογραφή του 1951 είχαν παραμείνει μόνο 127.

Γενικά, οι Τσάμηδες που είχαν διαφύγει στην Αλβανία μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο αντιμετωπίστηκαν με ιδιαίτερη καχυποψία από το εκεί νεαρό σοσιαλιστικό καθεστώς ως αντικομμουνιστές, αλλά και συλλήβδην ως ταξικοί εχθροί λόγω της ύπαρξης, μεταξύ αυτών, των παλιών μεγαλοτσιφλικάδων της Θεσπρωτίας, μια ιδιότητα που, αν και είχαν λίγοι Τσάμηδες, αποδόθηκε σε όλους αδιάκριτα.

To 1953 ο Χότζα χορήγησε την Αλβανική υπηκοότητα στους πρόσφυγες Τσάμηδες που ζούσαν στο κράτος της Αλβανίας, ενώ όσοι αντιστάθηκαν στην εφαρμογή της νομοθεσίας διώχθησαν ή φυλακίστηκαν.

Αργότερα ο Χότζα επικρίθηκε από πολιτικούς κύκλους και οργανώσεις Τσάμηδων για τους χειρισμούς στο ζήτημα· για το αλβανικό κομμουνιστικό καθεστώς οι Τσάμηδες συνιστούσαν πάντα μια αμφιλεγόμενη, ή και ύποπτη ακόμα, μειονότητα λόγω της παλιάς συνεργασίας με τις δυνάμεις του Άξονα.

Στις 23 Μαΐου 1945 το Ειδικό Δικαστήριο Δωσιλόγων Ιωαννίνων καταδίκασε ερήμην ομαδικά 1.930 Τσάμηδες, κλείνοντας τον δρόμο του επαναπατρισμού τους.