Μήνυμα Οτσαλάν: «Ο σοσιαλισμός οφείλει να είναι ο αγώνας για την απελευθέρωση των λαών»

Το μήνυμα που απέστειλε ο Αμπντουλάχ Οτσαλάν στο Διεθνές Συνέδριο για την Ειρήνη και τη Δημοκρατική Κοινωνία, το οποίο πραγματοποιήθηκε στην Κωνσταντινούπολη στις 6-7 Δεκεμβρίου, προσέφερε γόνιμο έδαφος για κριτική σκέψη και διάλογο.

Το ενδιαφέρον που προκάλεσε δεν ήταν τυχαίο. Πέρα από έναν εθιμοτυπικό χαιρετισμό, το μήνυμα του Οτζαλάν παρέθεσε ένα ολοκληρωμένο θεωρητικό πλαίσιο: άγγιξε την κρίση του σοσιαλισμού, το ιστορικό αδιέξοδο του έθνους-κράτους, τα βαθιά ρήγματα του σύγχρονου πολιτισμού, τον θεμελιώδη ρόλο της γυναικείας απελευθέρωσης και τις προοπτικές οικοδόμησης μιας δημοκρατικής κοινωνίας.

Ακόμη και ο τίτλος του μηνύματος -«Ας επαναδιεκδικήσουμε τον Σοσιαλισμό μέσα από την Οικοδόμηση της Ειρήνης και της Δημοκρατικής Κοινωνίας»- σηματοδότησε μια φιλοδοξία που ξεπερνά κατά πολύ τις εσωστρεφείς και κοινωνικά αποκομμένες συζητήσεις που χαρακτηρίζουν μεγάλο μέρος της τουρκικής αριστεράς εδώ και δεκαετίες.

Το γεγονός ότι σχεδόν κάθε παρουσίαση στο συνέδριο ασχολήθηκε με το μήνυμα του Οτσαλάν δεν προκάλεσε έκπληξη.

Αυτό που προκαλεί εντύπωση, ωστόσο, είναι ότι ορισμένοι σοσιαλιστικοί κύκλοι στην Τουρκία επέλεξαν να μην εμβαθύνουν στο κείμενο, αλλά να το απορρίψουν συλλήβδην.

Πίσω από αυτές τις αντιδράσεις δεν κρύβεται μια θεωρητική ένσταση, αλλά ένα βαθύτερο, ιστορικά ριζωμένο ψυχοπολιτικό αντανακλαστικό: μια αναπαραγωγή κυρίαρχης εθνικιστικής αλαζονείας -υπό αριστερό μανδύα- που πρεσβεύει ότι οι Κούρδοι δεν μπορούν να αποτελούν σοσιαλιστικά υποκείμενα.

Ο σοσιαλισμός ως πράξη ζωής

Επαναπροσδιορίζοντας τον σοσιαλισμό ως ένα εγχείρημα κοινωνικής ανασυγκρότησης, ο Οτσαλάν εξελίσσει μια ρήση που είχε διατυπώσει πριν από χρόνια -«Το να επιμένεις στον σοσιαλισμό σημαίνει να επιμένεις στην ανθρώπινη ιδιότητα»- σε ένα πιο ριζοσπαστικό πλαίσιο: στον σημερινό κόσμο, η απλή διατήρηση της ανθρώπινης ιδιότητας αποτελεί ήδη μια πράξη σοσιαλιστικής αντίστασης.

Σε μια εποχή όπου η καπιταλιστική νεωτερικότητα έχει ισοπεδώσει τη φύση, την κοινωνία και τις ανθρώπινες σχέσεις, ο σοσιαλισμός δεν είναι πλέον μια αφηρημένη ιδεολογική ταυτότητα, αλλά μια ηθική, πολιτική και συλλογική οδός για την ανοικοδόμηση της ζωής.

Αυτή η προσέγγιση -με επίκεντρο τη γυναικεία χειραφέτηση, τη θεμελίωση στην οικολογική συνείδηση και την προσήλωση στη δημοκρατική οργάνωση- προκαλεί εκείνα τα τμήματα της αριστεράς που έχουν προ πολλού αποσυρθεί από την κοινωνία, μετατρέποντας τη θεωρία σε έναν απομονωμένο μονόλογο.

Διότι, αν ο σοσιαλισμός συνδεθεί ξανά με την κοινωνία, η μετατόπιση της θεωρητικής αυθεντίας καθίσταται αναπόφευκτη.

Ακριβώς γι’ αυτόν τον λόγο, ορισμένοι επικριτές ανησυχούν λιγότερο για το περιεχόμενο του μηνύματος και περισσότερο για την ταυτότητα του συντάκτη του: ενός Κούρδου.

Η ρήξη με το δόγμα

Η σχέση του Οτζαλάν με τον μαρξισμό προκαλεί παρόμοια δυσφορία. Αναγνωρίζοντας ότι ο Μαρξ διεύρυνε τους ορίζοντες της ανθρωπότητας, ο Οτζαλάν δεν διστάζει να επισημάνει τους περιορισμούς της εποχής του: την απουσία οικολογικής συνείδησης, την επιδερμική ενασχόληση με τη γυναικεία απελευθέρωση και την έλλειψη βαθιάς ανάλυσης για τις καταβολές του κράτους και του έθνους-κράτους.

Δεν πρόκειται για απόρριψη του Μαρξ, αλλά για ένα επιχείρημα υπέρ της επείγουσας ανανέωσης του σοσιαλισμού. Ωστόσο, για όσους αντιμετωπίζουν τον μαρξισμό όχι ως μέθοδο αλλά ως θρησκευτικό δόγμα, μια τέτοια στάση δεν αποτελεί θεωρητική πρόκληση, αλλά απειλή για το στάτους τους.

Γι’ αυτόν τον λόγο, ο Βεϊσί Ακτάς -ο οποίος αποφυλακίστηκε πρόσφατα από το νησί-φυλακή του Ιμραλί και ανέγνωσε το μήνυμα του Οτσαλάν στο συνέδριο- χαρακτήρισε εύστοχα αυτή τη στάση ως «φανατισμό» σε άρθρο του στο Bianet.

Για όσους αναζητούν ασφάλεια στο δόγμα, είναι ευκολότερο να εμμένουν σε παλιές βεβαιότητες παρά να αντιμετωπίσουν νέες έννοιες.

Η πίστη τους δεν αφορά τη σοσιαλιστική θεωρία, αλλά την κυριαρχία τους πάνω σε αυτήν.

Το κράτος και η κοινωνία

Ένα από τα πιο ξεκάθαρα σημεία τριβής είναι το ζήτημα του έθνους-κράτους.

Ο Οτσαλάν ορίζει το έθνος-κράτος ως το μονοπώλιο της βίας εντός της καπιταλιστικής νεωτερικότητας και υποστηρίζει ότι ο «υπαρκτός σοσιαλισμός» κατέρρευσε επειδή υιοθέτησε αυτή τη μορφή.

Η θέση του ότι «ο κρατικός σοσιαλισμός ηττήθηκε από το κράτος» προκαλεί πανικό σε τμήματα της τουρκικής αριστεράς που φέρουν ακόμη κατάλοιπα κρατικιστικής σκέψης.

Για αυτούς, ο σοσιαλισμός παραμένει ένα σχέδιο που θα υλοποιηθεί μέσω της κατάληψης του κράτους.

Ο Οτσαλάν, αντίθετα, επιμένει ότι ο σοσιαλισμός θα οικοδομηθεί μέσω της δημοκρατικής κοινωνίας και όχι του κράτους.

Η ιστορική μνήμη και η κουρδική πραγματικότητα

Κάτω από όλες αυτές τις θεωρητικές διαμάχες κρύβεται μια σκληρή πραγματικότητα: ορισμένοι σοσιαλιστικοί κύκλοι στην Τουρκία δυσκολεύονται ακόμη να αποδεχθούν την ιδέα ότι οι Κούρδοι μπορούν να είναι αυτόνομα σοσιαλιστικά υποκείμενα.

Αυτές οι ομάδες δεν έχουν πρόβλημα με τους Κούρδους που πολεμούν ή θυσιάζονται.

Αυτό που δεν μπορούν να αποδεχθούν είναι οι Κούρδοι να επαναπροσδιορίζουν τον σοσιαλισμό και να παρεμβαίνουν στη θεωρία.

Η πραγματικότητα, ωστόσο, είναι απλή: Στη χώρα αυτή, το κουρδικό κίνημα ελευθερίας είναι εκείνο που έδωσε στον σοσιαλισμό το ευρύτερο κοινωνικό του έρεισμα, συνδέοντάς τον με τη γυναικεία απελευθέρωση, την οικολογία και τις δημοκρατικές πρακτικές.

Αυτό δεν είναι κολακεία, αλλά ιστορικό γεγονός. Τα ερωτήματα είναι πλέον σαφή: Ποιος τολμά την ανανέωση και ποιος κρύβεται πίσω από το δόγμα;

Στο τέλος, το ζήτημα δεν είναι μόνο τι λέει ο Οτσαλάν, αλλά ο «σεισμός» που προκαλεί η προοπτική να διαμορφώσουν οι Κούρδοι την κατεύθυνση του σοσιαλισμού.

Όσοι αντιλαμβάνονται αυτόν τον σεισμό ως απειλή, έχουν ξεχάσει προ πολλού ότι ο σοσιαλισμός οφείλει να είναι ο αγώνας για την απελευθέρωση των λαών.

Το μέλλον του σοσιαλισμού σε αυτά τα εδάφη δεν θα γραφτεί ερήμην των Κούρδων – θα γραφτεί μαζί τους.