«Σεισμική» επιστροφή από τα ΄70: Η κατάρρευση του πολιτισμού το 2040 παραμένει πιθανή

Σε μια εποχή όπου η κλιματική κρίση και οι γεωπολιτικές εντάσεις κυριαρχούν στις ειδήσεις, μια νέα έρευνα από το Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ ξεθάβει ένα ξεχασμένο, αλλά εξαιρετικά επίκαιρο, επιστημονικό σενάριο από τη δεκαετία του 1970 – ένα μοντέλο που είχε ταράξει τα νερά τότε και τώρα φαντάζει πιο προφητικό από ποτέ.

Πρόκειται για την περίφημη ανάλυση του Πολυτεχνείου της Μασαχουσέτης (Μάσατσούσετς Ινστιτούτο Τεχνολογίας, ΜΙΤ), η οποία είχε δει το φως της δημοσιότητας μέσα από το εμβληματικό βιβλίο «Όρια στην Ανάπτυξη».

Αυτό το έργο, που βασιζόταν σε προσομοιώσεις και μαθηματικά μοντέλα, προέβλεπε την πιθανότητα μιας απότομης κοινωνικής και οικονομικής κατάρρευσης μέσα στον 21ο αιώνα, λόγω υπερκατανάλωσης πόρων και περιβαλλοντικής εξάντλησης.

Η πρόσφατη αυτή μελέτη, που ενημερώνει το αρχικό μοντέλο με σύγχρονα στατιστικά στοιχεία, έρχεται να επιβεβαιώσει με ανησυχητική ακρίβεια ότι το έτος 2040 εξακολουθεί να λειτουργεί ως κρίσιμο χρονικό όριο για την επιβίωση του ανθρώπινου πολιτισμού όπως τον ξέρουμε.

Σύμφωνα με τους ερευνητές, εάν η παγκόσμια οικονομία συνεχίσει να βασίζεται σε ένα μοντέλο ασταμάτητης, γραμμικής ανάπτυξης -χωρίς να λαμβάνει σοβαρά υπόψη τις καταστροφικές κοινωνικές ανισότητες και τις οικολογικές συνέπειες-, τότε η πορεία προς την κορύφωση και, εν τέλει, την πτώση είναι μη αναστρέψιμη.

Η πρωταγωνίστρια πίσω από αυτή την αναθεώρηση είναι η Γκάγια Χέρινγκτον, μια νεαρή ερευνήτρια που, στο πλαίσιο της μεταπτυχιακής της διατριβής, ανέλαβε την τιτάνια εργασία να αντιπαραβάλει τις βασικές μεταβλητές του αρχικού μοντέλου του ΜΙΤ με τα πιο πρόσφατα παγκόσμια δεδομένα.

Συγκεκριμένα, εξέτασε δείκτες όπως ο παγκόσμιος πληθυσμός, η παραγωγή και διανομή τροφίμων, οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου και άλλων ρύπων, η ένταση της βιομηχανικής δραστηριότητας, η εξάντληση μη ανανεώσιμων φυσικών πόρων (όπως ουράνιο και πετρέλαιο) και, φυσικά, τα επίπεδα παγκόσμιας ευημερίας και ανθρώπινης ανάπτυξης.

Τα αποτελέσματα; Μια ξεκάθαρη, και βαθιά ανησυχητική, σύμπτωση: οι καμπύλες των γραφημάτων μοιάζουν να ακολουθούν πιστά την αρχική πρόβλεψη, σαν να μην έχουν αλλάξει τα θεμελιώδη δεδομένα της ανθρώπινης δραστηριότητας εδώ και μισό αιώνα.

«Εμμονή στην ανάπτυξη»

«Η συνεχιζόμενη εμμονή στην απεριόριστη ανάπτυξη δεν είναι βιώσιμη», σημειώνει.

«Ακόμη και με την ταχεία εξέλιξη της τεχνολογίας, αν δεν αλλάξει η φιλοσοφία του συστήματος, η πτώση της ευημερίας και της παραγωγής είναι αναπόφευκτη».

Παρά την απαισιόδοξη εικόνα που προκύπτει από τα νούμερα, η Χέρινγκτον δεν κλείνει την πόρτα στην αισιοδοξία – τουλάχιστον όχι εντελώς.

Σε ένα σημείο της ανάλυσής της, ανοίγει ένα λεπτό, αλλά υπαρκτό, άνοιγμα ελπίδας: οι ανθρώπινες κοινωνίες μπορούν ακόμη να σώσουν την κατάσταση, εφόσον επιλέξουν συνειδητά να στραφούν σε μια νέα πορεία.

Αντί για την εμμονή στην αέναη οικονομική επέκταση -που συχνά μεταφράζεται σε υπερκατανάλωση και ανισότητες-, προτείνει ένα μοντέλο βιωσιμότητας, όπου οι προτεραιότητες θα είναι η ισορροπημένη διαχείριση πόρων, η μείωση εκπομπών και η προώθηση κοινωνικής δικαιοσύνης.

«Μια τέτοια στροφή», εξηγεί, «θα μπορούσε να αποτρέψει το χειρότερο σενάριο, μετατρέποντας την καμπύλη της ανάπτυξης σε μια σταθερή, βιώσιμη τροχιά».

Ωστόσο, η προειδοποίηση είναι σαφής και επείγουσα: αυτό το «παράθυρο ευκαιρίας» δεν είναι ανοιχτό επ’ αόριστον.

Όπως τονίζει η ερευνήτρια, κλείνει ταχύτατα -ίσως πιο γρήγορα από όσο μπορούμε να φανταστούμε-, καθώς οι τρέχουσες τάσεις, από την κλιματική αλλαγή μέχρι την εξάντληση πόρων, επιταχύνουν την προσέγγιση στο κρίσιμο σημείο καμπής.

Σε έναν κόσμο που ακόμη γιορτάζει το ΑΕΠ ως άγιο δισκοπότηρο, η μελέτη της Χέρινγκτον λειτουργεί ως καμπανάκι: είναι καιρός να επανεξετάσουμε όχι μόνο τα νούμερα, αλλά και την ίδια μας τη φιλοσοφία.

Διότι, όπως φαίνεται, το ρολόι του πολιτισμού τρέχει αντίστροφα, και το 2040 δεν είναι πια μακρινό όνειρο –είναι αύριο.