Ανατ. Μεσόγειος: Η αμερικανική μετατόπιση, η αδυναμία της ΕΕ και η άνοδος των περιφερειακών ανταγωνισμών

Η συζήτηση για τον ρόλο ΗΠΑ, Ρωσίας, Κίνας και ΕΕ στην Ανατολική Μεσόγειο ανέδειξε ένα περιβάλλον αυξανόμενης αστάθειας: από την υποχώρηση της ευρωπαϊκής επιρροής, τη μετατόπιση της αμερικανικής στρατηγικής, τον περιορισμένο ρόλο της Ρωσίας και την επιλεκτική παρουσία της Κίνας, μέχρι την ανάγκη για νέα θεσμικά εργαλεία συνεργασίας και την προσαρμογή της Ελλάδας σε ένα ρευστό γεωπολιτικό πεδίο.

Η συζήτηση έγινε στο πλαίσιο του συνεδρίου «Αθήνα: Διάλογοι για την Πολιτική – Athens Policy Dialogues», που πραγματοποιείται 4 και 5 Δεκεμβρίου στο ξενοδοχείο King George και οργανώνεται από το Συμβούλιο Διεθνών Σχέσεων, το Οικονομικό Φόρουμ των Δελφών και την εφημερίδα Το Βήμα.

Τον προβληματισμό έθεσε ο Δημήτρης Αβραμόπουλος, Πρώην Επίτροπος Μετανάστευσης, Εσωτερικών Υποθέσεων και Ιθαγένειας της ΕΕ, επισημαίνοντας ότι η Μεσόγειος «ήρθε στο επίκεντρο του παγκόσμιου γεωστρατηγικού ενδιαφέροντος», καθώς «εδώ διασταυρώνονται όλες οι μεγάλες δυνάμεις – ΗΠΑ, Ρωσία και Κίνα».

Υπογράμμισε ότι στην Ευρώπη «εδώ και μια 6ετία τα πράγματα άλλαξαν», διότι «η ηγεσία για να υπάρξει χρειάζεται όραμα και θεσμική υποστήριξη», την ώρα που «οι περισσότερες εκ των κυβερνήσεων έχουν γυρίσει πίσω από τα κλειστά τους σύνορα».

Θύμισε ότι όταν ο ίδιος ως επίτροπος εκπόνησε το σχέδιο για τη μετανάστευση «από την πρώτη ημέρα αμφισβητήθηκαν οι αρχές αλληλεγγύης και της ευθύνης της Ευρώπης», ενώ υπογράμμισε ότι πλέον «η φωνή της ΕΕ δεν λαμβάνεται υπόψη σοβαρά».

Για τον ρόλο της Ελλάδας σημείωσε ότι «μπορεί να διαδραματίσει μεγαλύτερο ρόλο στην περιοχή, μπορεί να είναι soft power» και ότι «πρέπει να είμαστε σταθεροποιητικός παράγοντας», ενώ υποστήριξε «τη δημιουργία ενός νέου οργανισμού για τη μεσογειακή συνεργασία».

Ακολουθώντας την ευρωπαϊκή διάσταση, ο Γιάννης Μανιάτης, Αντιπρόεδρος του S&D Group στο Ευρωκοινοβούλιο και Πρώην Υπουργός Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής, στάθηκε στις μεταβαλλόμενες ισορροπίες ισχύος:

«Το ΑΕΠ των BRICS είναι 32% του παγκόσμιου ΑΕΠ. Των G7 κάτω από 29% – έχουν αλλάξει οι καταστάσεις».

Επεσήμανε ότι «η ΕΕ δεν έχει όραμα και ηγεσία», υπενθυμίζοντας τη δήλωση Ντράγκι για την ανάγκη «800 δισ. ευρώ επενδύσεων κάθε χρόνο» για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας, κάτι που δεν έχει προχωρήσει.

Αναφέρθηκε στις αποτυχίες ορατότητας της ΕΕ: «Στη Γάζα δίνει 200 εκατ. ευρώ το χρόνο για ανθρωπιστική βοήθεια, κι όταν κάναμε επίσκεψη… δεν το ήξερε κανείς», ενώ επισήμανε την «απουσία της ΕΕ από τις διαπραγματεύσεις για το ουκρανικό».

Προχωρώντας στα της Ελλάδας, είπε ότι «για το καλώδιο, έχουν περάσει 11 χρόνια και ανακαλύπτουμε ότι χρειαζόμαστε νέα μελέτη βιωσιμότητας».

Για τον γεωπολιτικό ρόλο της Ελλάδας τόνισε ότι ο ίδιος χαίρεται που έχει γίνει ενεργειακός κόμβος, αλλά «όλα τα έργα είναι της προηγούμενης δεκαετίας».

Τη συζήτηση μετέφερε προς τη στρατηγική των ΗΠΑ ο Κωνσταντίνος Αρβανιτόπουλος, Διευθυντής του Ιδρύματος «Κωνσταντίνος Καραμανλής» και Πρώην Υπουργός Παιδείας, ο οποίος μίλησε για «δραματική μεταβολή της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής τον τελευταίο χρόνο» που «ξεθεμελιώνει το διεθνές σύστημα που η ίδια οικοδόμησε».

Χαρακτήρισε αυτή τη μετατόπιση «ριζοσπαστική αλλαγή – στις νόρμες, τις συμβάσεις και τις συμπεριφορές της διπλωματίας» και εκτίμησε ότι «επιστρέφουμε σε μια realpolitik του 19ου αιώνα».

Περιέγραψε «πτυχή νέο-απομονωτισμού», με απόπειρα αποχώρησης των ΗΠΑ από την Ευρώπη και μίλησε για την προσπάθεια «να απαγκιστρωθεί η Ρωσία από την Κίνα», σημειώνοντας πως «η Δύση δεν διαχειρίστηκε σωστά τη Ρωσία μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου».

Προειδοποίησε ότι αν περάσει το σχέδιο που βρίσκεται στο τραπέζι για την Ουκρανία «θα δημιουργήσει πολλά προβλήματα για την ευρωπαϊκή ασφάλεια», ενώ αναφέρθηκε και στην «επαναφορά ψηγμάτων της νεοσυντηρητικής σκέψης», όπου «στο end game δεν είναι η θεμελίωση της δημοκρατίας αλλά επιχειρηματικές συμφωνίες».

Ο Ιωάννης Βαληνάκης, Πρώην Υφυπουργός Εξωτερικών, Πρόεδρος Κέντρου Αριστείας J. Monnet, τοποθέτησε στο επίκεντρο τη διαχρονική ευρωτουρκική εξίσωση.

Αναφέρθηκε στο Ελσίνκι, το οποίο αποκάλεσε «δήθεν επιτυχία», εξηγώντας ότι η πολιτική Σημίτη «ήταν να στείλω όλα τα θέματα που θέλει η Τουρκία να βάλει στο τραπέζι στο διεθνές δικαστήριο».

Για το παρόν σκηνικό υποστήριξε ότι «υπάρχουν μεγάλα συμφέροντα των υπερδυνάμεων» και ότι «πιθανολογείται σχέδιο Τραμπ στην περιοχή», το οποίο «είναι υπέρ των γεωτρήσεων» και σημαίνει «οριοθετήσεις ντε φάκτο ή ντε γιούρε».

Μίλησε για «Pax Trumpiana» αλλά και για μία «Pax Turka» που διαμηνύει προς την Ελλάδα «μην χρησιμοποιείτε τα διπλωματικά όπλα σας».

Αναφέρθηκε σε τουρκικές παρεμβάσεις σε ζητήματα θαλάσσιων ζωνών, αιολικών πάρκων, αλιείας και καλωδίων, σημειώνοντας ότι «μόλις ξεμυτίσαμε 6 μίλια από την Κάσο, βγήκαν οι τουρκικές φρεγάτες».

Υπενθύμισε ότι το σχέδιο 5×5 ήταν «τουρκική πρόταση του 2020» που «την απορρίψαμε αρχικά, μετά την δεχθήκαμε και τώρα την επαναφέρουμε ως πρωτοβουλία».

Η Έλενα Λαζάρου, Γενική Διευθύντρια του ΕΛΙΑΜΕΠ, είπε ότι «βρισκόμαστε σε μία εποχή όπου βλέπουμε γεωπολιτικές και θεσμικές ανακατατάξεις και αδυναμία των διεθνών θεσμών να επιβάλλουν κανόνες».

Σε τέτοιες περιοχές «όπως η Ανατολική Μεσόγειος», αυτό σημαίνει «λιγότερους κανόνες και περισσότερο ζούγκλα».

Εξήγησε ότι η Μεσόγειος αποτελεί «μικρόκοσμο» όπου αντανακλώνται οι μεγάλες γεωοικονομικές συγκρούσεις: ενεργειακή ασφάλεια, τεχνολογία, δημογραφικές πιέσεις, υβριδικές απειλές και ανταγωνισμός για πολύτιμους πόρους – κρίσιμους και για την AI.

Τόνισε ότι «σε μια εποχή συνδεσιμότητας δεν μπορούμε να μιλάμε για το ένα κομμάτι της Μεσογείου αποκομμένο από το άλλο» και ότι η ΕΕ στη Μεσόγειο «δεν μπορεί να αγνοεί τον γεωπολιτικό ανταγωνισμό στην Αφρική».

Τέλος, ο Sean Mathews, Δημοσιογράφος του Middle East Eye, περιέγραψε την Ανατολική Μεσόγειο ως χώρο όπου «όλες οι μεγάλες δυνάμεις ενδιαφέρονται», αλλά με αυξημένη αμερικανική παρουσία.

Παρατήρησε ότι «η Κίνα δεν έχει δείξει μεγάλο ενδιαφέρον και επιρροή» στην περιοχή, ενώ «οι Ρώσοι έφυγαν από τη Συρία – έχει μειωθεί η επιρροή τους εκεί». Ανέφερε ότι η περιοχή λειτουργεί ως «εταίρος των Αμερικανών με αντικρουόμενα συμφέροντα».

Για την Ελλάδα είπε: «Υπάρχουν ευκαιρίες – αν ήμουν πολιτικός θα ζητούσα περισσότερα κονδύλια για την ασφάλεια των συνόρων».

Τη συζήτηση συντόνισε η Μαριλία Παπαθανασίου, Διεθνή Θέματα, Εφημερίδα Το Βήμα.