ΔΕΙΤΕ ΠΡΩΤΟΙ ΟΛΑ ΤΑ ΝΕΑ ΤΟΥ TRIBUNE ΣΤΟ GOOGLE NEWS 
Η τριμερής εταιρική σχέση άρχισε να διαμορφώνεται πριν από περίπου 15 χρόνια, μετά την επιδείνωση των σχέσεων του Ισραήλ με την Τουρκία, παρά το γεγονός ότι αρχικά παρουσιάστηκε με τους όρους της ενεργειακής συνεργασίας και της περιφερειακής διπλωματίας.
Ο Πρωθυπουργός Μπενιαμίν Νετανιάχου θα υποδεχθεί τους ομολόγους του από την Ελλάδα και την Κύπρο στην Ιερουσαλήμ τη Δευτέρα 22/12, στο πλαίσιο μιας τριμερούς σύμπραξης που αλλάζει σταδιακά χαρακτήρα.
Η συνεργασία αυτή έλαβε σάρκα και οστά πριν από 15 χρόνια, όταν οι δεσμοί του Ισραήλ με την Τουρκία διαρρήχθηκαν, ακόμη και αν το αρχικό πλαίσιο αφορούσε την ενέργεια και τη διπλωματία.
Ωστόσο, όσα κάποτε υπονοούνταν, πλέον λέγονται ρητά, καθώς οι ανησυχίες για τις προθέσεις της Τουρκίας καθορίζουν όλο και περισσότερο την τριμερή ατζέντα.
Πριν από μια δεκαετία, το φυσικό αέριο παρείχε τόσο το πρόσχημα όσο και τη νομιμοποίηση για την οικοδόμηση στενότερων δεσμών με την Ελλάδα και την Κύπρο – δύο χώρες που για δεκαετίες συγκαταλέγονταν στους δριμύτερους επικριτές του Ισραήλ στην Ευρώπη.
Οι αγωγοί αερίου, οι εξαγωγικές οδοί και η διασύνδεση των ηλεκτρικών δικτύων ήταν τρόποι για την εμβάθυνση της συνεργασίας χωρίς αυτή να χαρακτηρίζεται ρητά ως συμμαχία κατά της Τουρκίας.
Σήμερα όμως, καθώς τα ενεργειακά εγχειρήματα ατοντούν ή μετασχηματίζονται και οι περιφερειακές εντάσεις οξύνονται, η επιφυλακτικότητα έδωσε τη θέση της στην ειλικρίνεια.
Η αμυντική συνεργασία -ένα θέμα που κάποτε ερχόταν στην ατζέντα πολύ μετά τη συζήτηση για το αέριο- αποτελεί πλέον τον κεντρικό πυλώνα της σχέσης.
Τις παραμονές αυτής της συνόδου, αναδύθηκαν αναφορές -που αργότερα διαψεύστηκαν- ότι οι τρεις χώρες εξετάζουν τη συγκρότηση μιας δύναμης ταχείας αντίδρασης αποτελούμενης από στρατιωτικές μονάδες κάθε χώρας.
Οι ρίζες αυτής της σύμπραξης εντοπίζονται στις αρχές του αιώνα, όταν οι ανακαλύψεις υποθαλάσσιου αερίου από το Ισραήλ συνέπεσαν με τη ραγδαία επιδείνωση των σχέσεών του με την Άγκυρα, μετά την εκλογή του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στην πρωθυπουργία το 2002.
Οι ιστορικοί αντίπαλοι της Τουρκίας γίνονται οι νέοι εταίροι του Ισραήλ
Καθώς ο Ερντογάν μετέβαλε δραματικά τη σχέση της Τουρκίας με το Ισραήλ -με πλέον εμφατική στιγμή το επεισόδιο του Μαβί Μαρμαρά το 2010- το Ισραήλ έχασε έναν σημαντικό στρατηγικό σύμμαχο.
Ως εκ τούτου, αναζήτησε νέους εταίρους στην περιοχή για να καλύψουν το κενό της Τουρκίας.
Η Ελλάδα και η Κύπρος -αμφότερες ιστορικοί αντίπαλοι της Τουρκίας και καχύποπτες απέναντι στις περιφερειακές επιδιώξεις της- αναδείχθηκαν ως φυσικές εναλλακτικές λύσεις.
Η ενεργειακή συνεργασία παρείχε το αρχικό πλαίσιο: μια βάση για στενότερους δεσμούς που θα έφερνε το Ισραήλ πιο κοντά στην Ευρώπη και θα εμβάθυνε τον συντονισμό με δύο κράτη-μέλη της ΕΕ, χωρίς να οριστεί αμέσως η συμμαχία ως αντίβαρο στην Τουρκία.
Εκείνη την εποχή, το αφήγημα του φυσικού αερίου ήταν ελκυστικό, με την φιλόδοξη ιδέα ενός αγωγού που θα ξεκινούσε από το Ισραήλ, θα περνούσε από την Κύπρο προς την Ελλάδα και από εκεί στην υπόλοιπη Ευρώπη.
Ο αγωγός EastMed, όπως ονομάστηκε το έργο, ήταν κοστοβόρος και τεχνικά δύσκολος, αλλά προσέφερε ένα όραμα γύρω από το οποίο μπορούσε να συσπειρωθεί αυτή η νέα ευθυγράμμιση.
Αυτή η προσέγγιση ήταν εντυπωσιακή ακριβώς επειδή ερχόταν σε ρήξη με το παρελθόν.
Η Ελλάδα και η Κύπρος υπήρξαν για δεκαετίες από τους πιο σκληρούς και συνεπείς επικριτές του Ισραήλ στην Ευρώπη.
Η εικόνα των ηγετών του Ισραήλ, της Ελλάδας και της Κύπρου να στέκονται μαζί σε συνόδους στη Λευκωσία και την Αθήνα αντιπροσώπευε μια σημαντική διπλωματική στροφή.
Το αέριο δεν εξάλειψε τις πολιτικές διαφορές, αλλά δημιούργησε κοινά συμφέροντα αρκετά ισχυρά ώστε να τις υπερκεράσουν.
Ωστόσο, η Τουρκία βρισκόταν πάντα στο παρασκήνιο. Οι προτεινόμενες ενεργειακές οδοί ήταν ελκυστικές όχι μόνο επειδή συνέδεαν το Ισραήλ με την Ευρώπη, αλλά και επειδή παρέκαμπταν την Τουρκία. Εντούτοις, αυτό σπάνια δηλωνόταν ανοιχτά.
Η έμφαση παρέμενε θετική: συνεργασία, ανάπτυξη και περιφερειακή σταθερότητα.
Η ενέργεια επέτρεψε στις τρεις χώρες να προωθήσουν τη συμμαχία ως αντίβαρο στην Τουρκία, χωρίς να την παρουσιάζουν ως τέτοια.
Αυτή η πλαισίωση ήταν σκόπιμη. Το Ισραήλ δοκίμαζε ακόμη αν η σχέση του με την Άγκυρα θα μπορούσε να επανέλθει σε ομαλή τροχιά.
Η Ελλάδα και η Κύπρος, από την πλευρά τους, προτιμούσαν να μην παρουσιάζουν τη διπλωματία τους ως ρητά αντιτουρκική. Το φυσικό αέριο παρείχε ένα «ουδέτερο λεξιλόγιο» – κάτι που επέτρεπε την πρόοδο χωρίς να επιβάλλει μια αντιπαράθεση.
Από το αέριο στην ασφάλεια
Με την πάροδο του χρόνου, οι περιορισμοί αυτής της προσέγγισης έγιναν σαφείς.
Ο αγωγός EastMed προς την Ευρώπη δεν ξεκίνησε ποτέ, παρά τις ατέρμονες συζητήσεις.
Το έργο αποσύρθηκε αθόρυβα από την ατζέντα λόγω του τεράστιου κόστους, των μηχανικών προκλήσεων, των μεταβαλλόμενων ενεργειακών αγορών και, τελικά, της απόσυρσης της αμερικανικής υποστήριξης το 2022.
Η ενεργειακή συνεργασία δεν εξαφανίστηκε εντελώς. Οι εξαγωγές αερίου προς την Αίγυπτο -και από εκεί προς την Ευρώπη- προχώρησαν.
Οι συζητήσεις για υποθαλάσσια ηλεκτρικά καλώδια (Great Sea Interconnector) που θα συνδέουν το Ισραήλ απευθείας με την Κύπρο, την Ελλάδα και το ευρωπαϊκό δίκτυο άρχισαν να προοδεύουν.
Όμως το αέριο δεν είχε πλέον το πολιτικό ή στρατηγικό βάρος του παρελθόντος. Δεν μπορούσε να συντηρήσει τη σχέση από μόνο του.
Αντ’ αυτού, η σχέση διατηρήθηκε μέσω της ενισχυμένης αμυντικής συνεργασίας, η οποία αναπτυσσόταν σταθερά όλο αυτό το διάστημα.
Ακόμη και πριν να ατονήσουν τα φιλόδοξα ενεργειακά έργα, το Ισραήλ και η Ελλάδα οικοδομούσαν ένα εντυπωσιακό πλέγμα στρατιωτικών δεσμών.
Ισραηλινοί πιλότοι εκπαιδεύονταν στον ελληνικό εναέριο χώρο μετά το κλείσιμο των τουρκικών αιθέρων γι’ αυτούς.
Οι κοινές ασκήσεις διευρύνθηκαν σε κλίμακα και συχνότητα, ενώ η συνεργασία στον τομέα των πληροφοριών εμβαθύνθηκε.
Η Κύπρος ενίσχυσε επίσης σταθερά τον αμυντικό της διάλογο και τη συνεργασία με την Ιερουσαλήμ, επιτρέποντας μάλιστα σε στρατιώτες των IDF να εκπαιδεύονται στο έδαφός της.
Στις αρχές της δεκαετίας του 2020, αυτή η συνεργασία είχε πλέον ωριμάσει σε μια θεσμική διευθέτηση.
Υπογράφηκαν μακροπρόθεσμες αμυντικές συμφωνίες, προχώρησαν μεγάλες προμήθειες εξοπλισμών και ο συντονισμός μεταξύ αεροπορικών, ναυτικών και χερσαίων δυνάμεων έγινε ρουτίνα.
Η Τουρκία ως καταλύτης
Αυτό που άλλαξε τα τελευταία χρόνια δεν είναι η ύπαρξη αυτής της συνεργασίας, αλλά το πλαίσιο στο οποίο συζητείται.
Οι ενέργειες της Τουρκίας έχουν οξύνει την αντίληψη περί απειλής σε όλη την περιοχή.
Οι παραβιάσεις του εναέριου χώρου στο Αιγαίο, οι ναυτικοί ελιγμοί στη Μεσόγειο, ο διπλωματικός και στρατιωτικός ακτιβισμός στη Λιβύη και οι προσπάθειες εδραίωσης επιρροής στη Συρία έχουν καταστήσει σαφές σε Αθήνα, Λευκωσία και Ιερουσαλήμ ότι η Τουρκία επιδεικνύει την ισχύ της και δοκιμάζει τα όρια.
Για την Ελλάδα, η ανησυχία αφορά λιγότερο έναν πόλεμο πλήρους κλίμακας και περισσότερο μια κλιμάκωση λόγω λανθασμένου υπολογισμού.
Για την Κύπρο, είναι η μονιμότητα ενός διαιρεμένου νησιού που υποστηρίζεται από μια συντριπτική τουρκική στρατιωτική παρουσία.
Για το Ισραήλ, υπάρχει το ενδεχόμενο οι τουρκικές αναπτύξεις ή η επιρροή τους να περιπλέξουν κάποια στιγμή την επιχειρησιακή ελευθερία στους αιθέρες του Λιβάνου και της Συρίας.
Αυτές οι ανησυχίες δεν είναι πανομοιότυπες, αλλά αλληλοκαλύπτονται.
Αυτή η επικάλυψη εξηγεί γιατί ιδέες που κάποτε θα ήταν πολιτικά ευαίσθητες, τώρα συζητούνται δημόσια – έστω και για να διαψευσθούν.
Οι αναφορές των τελευταίων εβδομάδων για διαβουλεύσεις σχετικά με ένα τριμερές πλαίσιο ταχείας αντίδρασης προκάλεσαν άμεση επίσημη αντίδραση, τονίζοντας ότι δεν συγκροτείται μόνιμη κοινή δύναμη.
Αυτές οι διαψεύσεις έχουν σημασία, καθώς αντανακλούν πραγματικούς περιορισμούς και την επιθυμία αποφυγής επίσημων δεσμεύσεων συμμαχίας.
Ωστόσο, αντανακλούν και κάτι άλλο: μια προθυμία να γίνει γνωστό ότι οι τρεις χώρες σκέφτονται από κοινού για την αντιμετώπιση κρίσεων.
Πριν από μια δεκαετία, τέτοιες συζητήσεις θα παρέμεναν κλεισμένες πίσω από ερμητικά κλειστές πόρτες.
Σήμερα, ακόμη και η πράξη της διάψευσής τους στέλνει ένα μήνυμα.
Υπάρχει μια ειρωνεία εδώ: Το φυσικό αέριο παρουσιαζόταν επί μακρόν ως το θεμέλιο της εταιρικής σχέσης Ισραήλ-Ελλάδας-Κύπρου.
Όμως η Τουρκία ήταν ο λόγος για τον οποίο σχηματίστηκε η σύμπραξη εξαρχής, ακόμη και αν δεν παρουσιάστηκε έτσι τότε.
Καθώς τα φιλόδοξα ενεργειακά έργα ατόνησαν, αυτό που απέμεινε ήταν ο πυρήνας της σχέσης: η αμυντική συνεργασία, οι εξοπλισμοί, η ανταλλαγή πληροφοριών και ο στενός διπλωματικός συντονισμός.
Αυτός ο πυρήνας αποδείχθηκε πιο ανθεκτικός από οποιοδήποτε σχέδιο υποδομής.
Η Τουρκία, που κάποτε ήταν η σταθερά στο παρασκήνιο, έχει γίνει ο καταλύτης που αποσαφηνίζει γιατί όλα αυτά έχουν σημασία.
Είναι ο κεντρικός παράγοντας που -στη σημερινή ρευστή περιφερειακή τάξη- ωθεί εξαρχής την ευθυγράμμιση Ισραήλ-Ελλάδας-Κύπρου.
Για έγκυρη ενημέρωση πατήστε follow και ακολουθήστε μας στο twitter
